Farocki was een Duits (Tsjechisch/Indiase) filmmaker in het 16mm genre, een filmtype dat vooral wordt gebruikt door de meer kunstzinnige en experimentele filmers. Zum Vergleich (2009, 61 minuten) is een documentaire waar helemaal niets gezegd wordt, zodat je extra goed oplet wat er op het scherm gebeurt: het werken met bakstenen. Farocki reisde van Burkina Faso tot India via Frankrijk en Duitsland om de verschillende bouwculturen van baksteen te filmen, van zongedroogde stenen tot de computergestuurde patroonmuren in een hightechfabriek. In stilte ervaar je de alledaagse handelingen van die ambachtslieden en producenten. Steen voor steen, frame voor frame zie je de ambacht en technologie, armoede en rijkdom, geschiedenis en toekomst naast elkaar, zowel van de baksteen als van de 16mm-film.
Farocki keek niet alleen naar de wereld in een grotere context, hij ontleedde ook de cinematografische geschiedenis zelf. De gebroeders Lumière begonnen ooit met de film ‘La sortie des usines’ (1895, 2 minuten). Iedereen weet wel dat de gebroeders Lumière de film als medium baarden, maar waar die films nou eigenlijk over gingen deed er weinig toe. Als het maar bewoog. De film toont een stoet vrouwelijke arbeiders die de Lumière-fabriek in Lyon verlaten. Farocki besloot om precies 100 jaar na dato 10 filmfragmenten uit de geschiedenis van de film en fabrieken te monteren in een studie naar de simultane positie van de arbeider en de filmische vertolking ervan.
Peter Hall was een Britse stedenbouwkundig historicus, onderzoekend en plannend door alle tijden, disciplines en werelden heen. In zijn Cities in Civilization (1998, 1184 pagina’s) las ik de wervelende verhalen over de achtergronden waarom bepaalde steden tot bloei of verval kwamen. Het zijn verhalen, want niet te achterhalen analyses worden doorspekt met verhalen en interpretaties, maar dat doet er niet toe. Hij opende juist door die dichterlijke vrijheden de deur naar discipline-overstijgende visies, zodat het complete fenomeen stad in geuren en kleuren recht werd gedaan. Farocki en Hall focusten allebei op iets alledaags als de baksteen en de stad, maar door het re-framen zie ik beide sindsdien niet meer hetzelfde.
Great Planning Disasters (1982, 208 pagina’s) van Peter Hall is eveneens een klassieker maar van een heel ander soort. ‘Pathologie van de planning’ wordt het genoemd, en het is sindsdien vele malen aangehaald in onderzoeken naar recentere uit de hand gelopen projecten. Hall ontleedt wat er fout gaat in de besluitvorming van grote projecten, tot en met wiskundige formules aan toe. Het blijft voer voor discussie, aangezien het natuurlijk onmogelijk is alles in een complex proces door te rekenen, maar dat doet niets af aan de fascinerende kunst en pijnlijke noodzaak van het ontleden.
In Farocki’s film Ein Neues Produkt (2012, 36 minuten) koos hij het bedrijf Quickborner Team om levend te ontleden. Het is een adviesbureau dat een concept aan het bedenken is voor het nieuwe werken voor Vodafone. Farocki zat erbij en keek er met de 16mm camera naar. Maar door die simpele observaties zonder commentaar, werd een genadeloos portret geschetst van adviseurs vol holle woorden en abstracte zinsconstructies in ‘Manager-Deutsch’. Flipcharts en post-its vliegen in de rondte, evenals de facturen. Het is een spiegel voor iedere adviseur en heeft een hoog nieuwe-kleren-van-de-keizer gehalte.
Farocki en Hall waren kritisch eclectisten: ze bekeken de wereld en de ruimtelijke ordening met argusogen en ze schuwden geen enkele grens – niet van tijd, schaal of discipline om die wereld met een nieuwe blik te zien. Die combinatie heeft een variatie aan meesterwerken opgeleverd en tot aan hun dood weigerden ze zichzelf te herhalen. In hun ogen was de wereld groot genoeg en de geschiedenis lang genoeg om eindeloos inspiratie uit te putten. Farocki en Hall are not dead, they are merely resting.
Reacties