70% van de gemeenten verwacht dat zij de grondprijzen voor woningbouw verhogen in 2020. In grofweg 45% van de gemeenten gaat het om een verwachte stijging tot 2,5% ten opzichte van 2019. De grondprijsstijging blijft daarmee achter bij de prijsontwikkeling van nieuwbouwwoningen (+16% in het tweede kwartaal van 2019 ten opzichte van een jaar eerder, bron: CBS en Kadaster). Een groot deel van de verkoopprijsstijging gaat op aan de sterk gestegen materiaal- en loonkosten in de bouwkolom.

Bij iets minder dan de helft van de gemeenten stegen de bedrijventerreinengrondprijzen in 2019 met gemiddeld 1,5% ten opzichte van 2018. Een meerderheid van de gemeenten verwacht een lichte stijging (tot 2,5%) van de grondprijzen voor bedrijventerreinen in 2020. De recente en verwachte grondprijsontwikkelingen hebben een relatie met de huurstijging in een groot deel van de bedrijfsvastgoedmarkt. Bij de woningmarkt hangt dit veel meer samen met de krapte in de bouw.

60% van de gemeenten heeft in de afgelopen twee jaar grondposities aangekocht. 32% van de gemeenten die geen grond aankochten, zijn dit in de komende twee jaar wel van plan. Maar ook veel gemeenten die de afgelopen jaren al wel grond hebben aangekocht, zijn dit de aankomende twee jaar weer van plan.

Strategische aankopen, het dienen van het algemeen maatschappelijk belang en het versnellen van woningbouw zijn voor de gemeenten de belangrijkste redenen voor het verwerven van grond. Het voeren van een actief grondbeleid leidt echter vaak niet tot versnelling van woningbouw. Het verkorten van procedures, het vroegtijdig betrekken van stakeholders en het voorkomen van stapeling van eisen dragen wel bij aan versnelling.

Aankopen van grond kan gepaard gaan met grote risico’s door de marktdruk en het momentum in de conjuncturele cyclus. De wens om grond aan te kopen voor nieuwbouw kan leiden tot hoge aankoopprijzen. De doorlooptijd van nieuwbouwprojecten is echter lang (gemiddeld tien jaar) en daardoor onzeker. Daarnaast is de residuele opbrengstpotentie van grond voor woningbouw beperkt vanwege de sterk gestegen stichtingskosten.

Veel gemeenten in krimp- en anticipeergebieden hebben grond gekocht of gaan grond kopen. In deze gebieden neemt nu al (of op termijn) het aantal huishoudens af en daarmee ook de druk op de woningmarkt en andere vastgoedmarkten, waardoor grondaankopen meer risicovol zijn. Strategische aankopen, maatschappelijke meerwaarde en aankopen voor herstructureringsprojecten (inclusief verdunnen) zijn redenen voor deze gemeenten om toch grond te verwerven.

De invoering van de Omgevingswet inclusief de Aanvullingswet grondeigendom staat gepland voor 1 januari 2021. De Aanvullingswet grondeigendom regelt het ingrijpen van de overheid in grondeigendom. Ook worden door deze aanvullingswet verschillende instrumenten uit het grondbeleid in het Omgevingsrecht opgenomen. 58% van de gemeenten verwacht echter dat de Omgevingswet nauwelijks of geen invloed zal hebben op het grondbeleid, omdat de Omgevingswet alleen de instrumenten (deels) wijzigt. De wijze waarop het grondbeleid gevoerd wordt blijft een gemeentelijke keuze. Ook hebben gemeenten nog niet scherp welke mogelijkheden de Aanvullingswet biedt. 28% van de gemeenten is niet of nog maar beperkt begonnen met de voorbereiding op de invoering van de wet. Met de voorbereiding op specifieke onderdelen van de Aanvullingswet grondeigendom Omgevingswet, zoals planschade, voorzienbaarheid en momenten van afrekening is een nog groter aandeel van de gemeenten niet of beperkt begonnen.