Orgaan van het Nederlandsch Instituut voor Volkshuis-vesting en Stedebouw en van den Nationalen Woningraad,Algemeenen Bond van WoningbouwvereenigingenFebruari 1937 18e Jaargang no. ^VRAAGTONS GRATIS BOEKJE?WEKLEKLEUR...EN WELKE VERF?DOOR DEN BEKENDENBINNENHUIS-ARCHITECTPAUL BROMBERGHIER IS DE ONAANTASTBARE BESCHERMERTORNOL, DE OERSTERKE CHLOOR RUBBER LAKVERF,DIE DOOR ZOOVELE WONINGBOUWVEREENIGINGEN EN GEMEENTELIJKEDIENSTEN VOOR DE VOLKSHUISVESTING MET SUCCES WORDT TOEGEPAST.TORNOL IS HARD EN TOCH ELASTISCH EN GEEFT EEN PRACHTIGENGLANS, IS ONAANTASTBAAR VOOR CHEMISCHE DAMPEN, ZEEDAMP,VORST, REGEN EN BLAKERENDE HITTE. PIETER SCHGEN EN ZOON N.V. - ZAANDAMVERF- EN VERNISFABRiKANTENN.V. Houthandel A.J.K. GRONDHOUTHAVEN 43 - AMSTERDAMTELEFOON: 41412 (na kantoortijd 22908)Vuren, Grenen en Dennen Bestekhout, Schrooten-delen, platen, battens, ribben, tengels etc. etc.bewerkt en onbewerktJuffers, Oregon-Pine, Triplex enz.Speciaal adres voorBEUKEN- EN EIKEN STAAFVLOERENGoede en ruime sorteering voor, en groote ervaringvan de eischen van den WoningbouwPrompte levering - Concurreerende prijzenBOUWBEDRIJFH.VANSAANEOVERTOOM 266 AMSTERDAM - W.WONINGBOUWmeervoudigeontmbhtinqskokernaadlooze asbest-cement pijpenvanCRUQUIUSWEG? ^ ^ i n.v.AMSTERDAM-C.Tekening Dummy--I rmJ d' cuworkTijdschriftvoor Volkshuisvesting en StedebouwOrgaan van het Nederlandsch Instituut voor Volkshuisvesting en Stedebouw enden Nationalen Woningraad, Algemeenen Bond van WoningbouwvereenigingenRedactie: H. P. J. Bloemers, J. Bomtner, J. Douwes Jr., Jhr. M. J. I. de Jonge van Ellemeet,Ir. L. S. P. Scheffer, Ir. P. Bakker Schut, Mr. J. Vink, Ir. J. M. A. ZoetmulderAdres voor Redactie en Abonnementen: Kloveniersburgwal 70, Amsterdam C, Telefoon 40588Advertenties: Keizersgracht 188, Amsterdam C, Telefoon 49128Februaril93718e Jaargang No. 2MaandbladHet Amsterdamsche Boschdoor Dr. Jac. P. ThysseWe spreken nu niet meer van het ,,Boschplan", maarvan het ,,Bosch" zelve. Het komt te liggen tusschenhet Nieuwe Meer en de Amstelveensche Poel, in hergebied, dat eens mocht gelden als polderlandschap vanonovertroffen schoonheid.Zestig jaar geleden lag het Vondelpark nog in openverbinding met de vrije natuur. Het kwam uit op eender schilderachtigste wegen van ons land, den Amstel-veenschen weg, een rechte weg, doch niet de strakkerechtheid van de liniaal, maar de gevoelige lijn, getrok-ken uit de vrije hand. De heel flauwe bochten gaveneen groote bekoring aan het doorzicht, vooral in hetvoorjaar als de zware iepen juist in blad kwamen ende esschen begonnen te ontwaken: eeuwenoud geboom-te, van het kaliber van een woud.Waar nu de cellulaire gevangenis staat, lag toen aande westzijde van den weg een perceeltje elzenbosch,typisch moeraswoud, geurig van kamperfoelie en daarzong in Mei de boschrietzanger. En telkens, van af-stand tot afstand, herhaalden zich die boschjes; ze wer-den behandeld als hakhout.Maar het mooist was het boezemland tusschen en ach-ter de boschjes, de wijde landen, onmetelijke plekkenvan kleur en ruimte, al naar den tijd van het jaar geelvan millioenen dotterbloemen, rose van koekoeksbloe-men, goud en bruin van boterbloem en zuring en daar-na, als de maaimachine zijn werk had volbracht, effengroen tot in den winter. Achter die broeklanden gledentjalken of puften de booten van de Volharding doorSchinkel en over Nieuwe Meer. En altijd en overalvogels van allerlei soort. Soms stuwden westerstormenhet water van Rijnland hoog over de boezemlandenen dan bleek het, dat die Amstelveensche weg een be-langrijke waterkeering was, een eersteklas figuur inwaterstaatkundig Nederland.Aan de Oostzijde van den weg hadden we verstrooideboerderijen, de kerk Buitenveldert met zijn pastorie, eenenkele buitenplaats. De boerenhoeve in het polderland-schap is al weer iets heel bizonders, zoowel pittoreskals biologisch: het huis, de stallen, de bloemhof, demoestuin, de enkele of dubbele kring van zwaar be-schermend geboomte en het perceeltje hakhout voorgerief. In den loop der jaren, zelfs nog al vrij spoedig,vormt al dat houtgewas zijn eigen boschbodem en zooworden sommige van de hoeven echte woudplekjes metkleurig en fleurig struikgewas, met varens en bloemen,met insecten en vogels. En zoo zag de wandelaar langsden Amstelveenschen weg niet alleen de spreeuwen enmusschen en zwaluwen eigen aan huis en stal, maarhoorde hij er ook roodborst en zanglijster, merel, win-terkoning, tjiftjaf, fitis, spotvogel en zelfs soms denachtegaal. Ook had in den top van een hoogen po-pulier de ooievaar zijn nest.Gelukkig waren er honderden Amsterdammers die toenreeds den Amstelveenschen weg wisten te waardeerenen de wandeling langs dien weg en dan verder overKoenenkade en Sloterjaagpad terug was zeer in trek,vooral als vroege Zondagmorgen-wandeling.Bij den Koenenmolen was een hoog kwakelbruggetje endaar genoten wij van het uitzicht: heel in de verteAmsterdam met den Westertoren, rechts de boomenvan den Amstelveenschen weg, verkort, zoodat ze eendicht woud leken. Daarlangs de wijde boezemlanden enhet levendig water van Schinkel en Nieuwe Meer endaarachter weer het sierlijke kantwerk der boomen vanden Sloter Straatweg. En dan naar het Zuiden eersthet Karnemelksgat, een prachtige plas met uitgestrektrijk elzenwoud langs zijn Westoever. Verder nog blonkde Amstelveensche Poel met den toren van Bovenkerken daar, bij de ,,Hand naar Leiden" was weer eenknooppunt van natuurschoon.We hadden ook nog de Amsteloevers, de Watergraafs-meer, de Diem en de zeer bizonder mooie Zuiderzee-kust, maar van alle Amsterdamsche landschappen wasdat van de Koenenkade ons toch het liefst. Heimansen ik hebben in die buurt de inspiratie gevonden voorons mooiste werk.Thans is het anders. Amsterdam is nog wel rijk aannatuurschoon, maar het is teruggedrongen naar grooterafstand. De Amstelveensche weg is voor een deel ver-dwenen, voor de rest gedegradeerd, het boezemlandis op menige plaats in beslag genomen, de Koenenmo-len is vergeten, het Karnemelksgat is verveend, hetuitzicht op de stad is belemmerd door den ringspoor-dijk. En overal elders rondom de stad werden beroem-de plekken van zestig jaar geleden overbouwd en ver-graven: de plekken waar wij mensch werden in aan-raking met de natuur. En inmiddels is de bevolking 13Artikelen14a,iSi-aao3N>?13^A'-- ; * 1^ ^be massa'productie der Rfe-D-fabriek stelt haar in staat degrootste collectie behangsels voorwoningbouwvereenigingen te bren-gen en het laagst te calculeeren.Vraagt U vrijblijvend offerte.EHRNGSELSRATH ^ DOODEHEEFVER N.V.AMSTERDAM - PRINSENGRACHT 730-736ONTSMETTINGSDIENSTFa. Lieve & Co. (M. Wapenaar) VlaardingenKortedijk 16 - Telefoon 108 - Postbus 55,,N0 CURE, NO PAY"ENKEL BETALEN WANNEER 'T HELPTBestrijding Wandgediertevereischt kennis, ervaring, eerlijkheid, tact van optredenen vertrouwen.Voor INSPECTIE hebben wij speciale krachten, dieuitsluitend inspecteeren en hun voile aandacht aan ditwerk kunnen besteden.Voor ZUIVEREN hebben wij goed geschoolde kracliten.Al ons personeel lieeft opdraciit ontvangen liuurdersen verhuurders op meest eerlijke en reeele wijze te be-liandelen.Belangsteilenden, die wandgedierte zelf willen bestrijden,verstrekken wij gratis demonstratie en inlictitingen overons ontsmettingsmiddel.FIRMA n j 1 ^^TH. A. DE ROSTERTelefoon 20086Ruysdaelstraat 92-94 -- AMSTERDAM-Z\ _j^nGevestigd 1874uHCentrale Verwarming t^k/Warmwatervoorziening (Ww\/Ventilatie ^-^-^..^'-^Badinrichtin^en enz.CEMENTVERKOOPASSOCIATIE ENCI-CEMIJ N.V. - AMSTERDAMMEYRIETDE ISOLEERENDE EN BRANDVRIJE BOUWPLAAT(Ned. Fabrikaat) Prospectus en officieele proefstaten worden opaanvrage gaarne verstrekt.Vraagt inliclitingen en prijsopgave bijN.V. MEVRIET, LULOFSSTRAAT 75 's-GRAVENHAGE ^ TELEFOON 112187 (3 iijnen)De afwerking vaneike deur is ,,AF"!BRUYNZEEL-DEUREN hebben velevoordeelen :de borsten kunnen door deonverwoestbare drevel-constructie niet opengaan,de deuren schranken niet entrekken niet scheluw,ze vragen geen onderhoud.bruynzeel'sdeurenfabriek n.v.zaandamRAND ENInlichtingen bij:J. C. J. KNEGT & ZONENASSURANTIEKANTOOR VAN 1840AMSTERDAMTORMeer dan eeti half millioen gulden hesparingverkregen Gemeenten en Bouwvereenigingendoor gebruik te maken van de contracten, die deVereeniging van Nederlandsche Gemeenten dooronze tusschenkomst met assuradeuren afsloten.CQRTLEVERKETELSTRAATAMSTERDAMSp ecialiteit in.MARMERENSCHOORSTEENMANTELSSTEEN DER W'JZENIS KAIK2ANDSTEEN ! VANNV KALKZANDSTEENFABRIEK,,VOGELENZANG"TE RHENEN (bij Wageningen) Tel. 390SCHERP ZANDSpecialiteit in Kalkzandsteenklinker, drukvastheid 320 KG.per cM^, wateropname I 1 % (Onderzoek Koning & Bienfait)ArtikelenMaquette van den hoofdingangtoegenomen en hebben wij nieuwe eischen leeren stel-len voor levensgeluk. Er moet dus een compensatiegevonden worden. Op menigerlei wijze is die gezochten als heerlijk redmiddel komt nu ons AmsterdamscheBosch.Gelukkig, dat juist die plaats gekozen is tusschenNieuwe Meer en Amstelveensche Poel. Nu blijven diewateren behouden met nog een flink stuk boezemland,dat ongerept wordt gelaten en dus al dadelijk als ,,rijpenatuur" distinctie geeft aan het nog onrijpe geheel.Voorts liggen we mooi bij de overheerschende Wes-tenwinden op den loefkant van Amsterdam, frisch enopen, zonder vrees voor rook en giftigen neerslag uitde lucht. Windschade aan de boomen? Och, zie eenshoe indertijd de boomen aan den Amstelveenschen wegzijn gegroeid en hoe de popuheren boven op den ring-dijk van de Haarlemmermeer het houden. Bovendienmaken wij ook heel boschbouwkundig een ,,windsin-gel" langs den heelen Zuid- en West- en Noordrand.Het bosch zelf wordt geinspireerd door wat in denloop der eeuwen in dit polderland is gegroeid. De elzen-wilgenboschjes uit het boezemland geven een voorbeeldvoor de lage partijen en het ,,boerderijwoud" leert onswat we verwachten kunnen op het gebied van eiken enbeuken, terwijl de pastorietuin, de notarishof en de bui-tenplaats van het polderdorp ons aanmoedigen bij hetaanleggen van het arboretum. Wij doen dus nietsnieuws en verrichten geen bizondere waagstukken.Het is hier de plaats niet om nader in te gaan op deboschbouwkundige behandeling. Ik kan volstaan metde verklaring, dat daaraan de ruimste en ernstigsteaandacht wordt geschonken.Naast het bespiegelend natuurgenot en wetenschappe-lijk onderzoek vragen wij ook naar lichaamsoefening,sport, spel, plezier. Welnu, de enorme uitgestrektheid,negen vierkante kilometer, geeft gelegenheid om eenroeibaan te maken van 2200 meter lang bij 65 meterbreed, benevens terreinen voor voetbal, cricket, tennis,hockey, enz., voor ruitersport zelfs. Bovendien kunnenroeitochten gemaakt worden door het heele gebied, ter-wijl groote open plekken in het bosch gelegenheidgeven voor vrij spel en aangenaam verpoozen. 15ArtikelenMaquette van den grooten vijver met cafe-restaurant en omgeving en een deel van de roeibaan16De sportgelegenheden zijn dicht opeen geplaatst aanden Noordkant en Noordoostkant, zoodat het eigenlijkebosch zelve een geheel blijft vormen. Het Zuidelijkdeel wordt doorsneden door den Provincialen weg vanSchiphol naar Amstelveen en het stuk bezuiden dienweg is voornamelijk bestemd voor den aanleg van eenarboretum op phytogeografischen grondslag. Dat isnatuurlijk opperbest vereenigbaar met goede landschaps-architectuur.Dit is allemaal mogelijk in de allereerste plaats door deenorme uitgestrektheid: bijna negenhonderd hektaren,ruim honderd hektaren grooter dan het heele Naarder-meer, achttien maal het Vondelpark.Het geheel ligt in drie polders en wat nog erger lijkt:in twee Hoogheemraadschappen: Rijnland en Amstel-land, alles met verschillend peil. Gelukkig liepen diepeilen niet ver uiteen en zoo is het mogelijk ge'weest omdie polders te vereenigen tot een nieuw waterstaat-kundig geheel. De scheidende dijken kunnen wordenvcrgraven; een nieuwe dijk langs den Schinkelweg,dwars door den Schinkelpolder vormt de Zuidgrens.Nu die dijken verdwenen zijn, is elk eventueel hinderlijkdenkbeeld van beenging verdwenen. Maar al te dik-wijls stelt men zich een polder voor als een bak of eenput. Gelukkig echter kunnen de meeste bogen op be-hoorlijke uitgestrektheid en wanneer wij straks onsmidden in ons bosch bevinden, kunnen wij ook hier naaralle zijden voldoende ruimte hebben.Het wordt dus een groote polder en een van onze een-voudigste maar belangrijkste maatregelen wordt nu hethandhaven van een doelmatig waterpeil. Onderzoekin-gen hebben aangetoond dat de kwel in dit gebied nietvan belang is en dat geeft natuurlijk een groote be-sparing. Wij hebben eigenlijk alleen rekening te hou-den met den natuurlijken neerslag.Verschillende boomsoorten vereischen verschillendestand van het grondwater. Het elzenbroekwoud gedijtin de onmiddellijke nabijheid van het grondwater zelve.ArtikelenMaquette van den grooten vijver met groote en kleine speelweide; links boven de hertenkampHet eiken-haagbeukbosch moet meer speelruimte heb-ben, maar toch kan de eik al goed voort op 1 meterboven het grondwater. Het is heel nuttig om overalin ons land nog eens goed erop te letten onder welkewater-omstandigheden onze boomen groeien en ge-dijen. Het blijkt dan dat we met kleine hoogteverschil-len al een heel eind opschieten en daar de dijktaludsoploopen tot vijf meter boven het grondwater en erdoor verschillende omstandigheden midden in het boschzelfs een geleidelijke stijging komt tot een heuvel van12 m tot 15 m hoogte, blijkt een groote verscheiden-heid van beplanting mogelijk te zijn. Van den aanvangaf werd groote aandacht geschonken aan die voor hetlandschapsbeeld zoo gevoelige reliefs. Eveneens is hetvan belang om bij de vergravingen zoo groot mogelijkprofijt te trekken van de thans aanwezige bovenlaagvan teelaarde, die totnutoe gebruikt werd voor weide,hooiland, bouwland, tuinderij en onder invloed van denboomgroei vrij spoedig het karakter kan krijgen vanboschgrond. Hier is de natuur zelve de onschatbaremedewerkster en het komt erop aan haar zoo weinigmogelijk te hinderen. Hier is een goed begin inderdaadnog veel meer dan het halve werk.De algemeene indeeling (zie kaart) werd beheerschtdoor een aantal onvermijdelijkheden: het Nieuwe Meer,de Amstelveensche Poel, de Roeibaan, de veiligheids-maatregelen ten behoeve van het vliegveld Schiphol,(die twee noodlandingsterreinen noodig maakten, welkeals hertenkamp, respectievelijk koekamp worden inge-richt) de Provinciale weg en het Zinkgat. Dit laatsteis een perceel in het Noordwestelijk deel van den Riet-wijkeroorderpolder, waar de grondgesteldheid geenboomgroei toeliet en dat dus noodzakelijkerwijs tot wa-terpartij moest worden vergraven. Ik acht deze dwin-gende omstandigheden eer een voordeel dan een nadeel.De algemeene hoofdlijnen van het plan werden im-mers hierdoor min of meer bepaald. Voor de detaillee-ring is kenmerkend dat hier een bosch moet wordengeschapen dat in de eerste plaats een ontspanningsge-bied moet zijn voor alle lagen van een groot bevol-kingscentrum. Van dit ,,sociale" karakter van hetbosch als primaire factor uitgaande, is er zorgvuldg naargestreefd het geheel met de elkaar afwisselende opengrasvlakten, boschgroepen en waterpartijen als eenbosch te componeeren. Dit heeft ertoe geleid al debizondere inrichtingen voor ontspanning, sport, etc. indaarvoor geschikte gedeelten van het bosch zelve enlangs den boschrand een plaats te geven.Het geheel zal erop gericht zijn, dat men er van 1 Janu-ari tot 31 December de schoonste openbaringen van hetnatuurleven in het Amsterdamsch klimaat kan beschou-wen en genieten. We beginnen al dadelijk met in denbloemhof (want die komt er ook) en in het arboretumte genieten van de buitenlandsche winterbloeiers, zoo- 17Artikelen als kerstroos, winterjasmijn en tooverhazelaar. Tegelfjkkomen ook al onze sneeuwklokjes en lenteklokjes tevoorschijn. Heele plekken zien geel van winteraconiet.In den schemer langs den boschrand lichten de katjesvan den hazelaar. Langs de waterkanten hangen zwaregordijnen van elzenbloei, dra gevolgd door het goud derwilgen. En zoo volgt de heele parade van het jaar, allesin grooten overvloed en massaal kleureffect, zoodat degrootste botterik er nog erg in moet krijgen. Wat centegenwicht tegen een al te eenzijdige waardeering vande vermaken en genoegens binnenshuis en binnensstads.Maar we moeten dien botterik een beetje helpen. Ofliever: de stad Amsterdam, die zich zoo groote offersgetroost voor het stichten van dit bosch, mag niet opeen dubbeltje zien, wanneer het erop aankomt om haarkinderen te leeren het naar waarde te schatten en ernaar behooren van te genieten.We moeten beginnen met de kinderen. Maar hoe? Na-tuurlijk moeten de scholen erheen gebracht worden,klassengewijs, schoolwandeling.Veertig jaar geleden deed ik al schoolwandelingen naardiezelfde Koenenkade met mijn kindertjes uit de Jor-daan. Ik neem nog mijn hoed af voor die kindertjes.De meeste hadden kapotte schoenen of gingen op klom-pen. We marcheerden af van de Passeerdergracht, lie-pen 't Vondelpark door, dan den Amstelveenschen weg,Koenenkade en namen bij den dijk van den Noordpol-der een half uurtje rust, n.l. haasje over en kopje buite-len. Dan zetten we over bij de Haarlemmermeer-ring-vaart en daar kregen ze, als het lijden kon, een glaasjewater en melk. Dan ging het langs het Sloterjaagpadhuiswaarts, altijd onder het zingen van toepasselijkeliederen. Op het eind sleepten ze wel zoo'n beetje maar erzat toch ras in die arme drommels. We lieten ze lek-ker geen opstelletjes of stijloefeningen over zoo'n tochtmaken, brachten wel bloemen mee en wisten als goedeschoolmeesters het geziene wel later te pas te brengen.En het meest verheugd waren we als de kinderen voorzichzelf in hun vrijen tijd den tocht herhaalden. Tegen-woordig zal dat anders gaan. We zullen de kinderenmet een bus brengen en halen. Dan is er flink wat tijdom rustig in het bosch te zijn en daar te zien en tedoen wat de tijd van het jaar meebrengt. De onderwij-zers weten ieder voor zichzelf wel, hoe ze het zulleninrichten om die tochten te maken tot een waar genoten van blijvend profijt voor het leven hunner leerlin-gen.Dit is de eenige manier om het bosch te vrijwaren tegen,,baldadigheid ". Zeer ter dege dienen wij ons erop tebezinnen hoe het moet gaan met bloemen plukken, tak-ken snijden, vruchten rapen. Een kinderhand is gauwgevuld; laat ze niet ledig blijven. Maar over de techniekvan deze bedeeling zullen we ons nog eens beraden.Hoofdzaak blijft dat de kinderen, tot menschen ge-groeid, hun bosch blijven genieten en beminnen. En danvormt zich vanzelf een goede houding bij oud en jongen kan men onbevreesd aan dat bosch de allerruimsteontwikkeling geven ook in wetenschappelijk opzicht. Ende wetenschappelijke grondslag is de eenig juiste.Vanzelf zal er een litteratuur over het bosch ontstaan.De Dienst van Onderwijs zal zeker al heel spoedig eenKaart en Beschrijving moeten geven en van tijd tottijd aanvullende berichten, liefst geschreven door jongelo en pittige onderwijzers en biologen.Dat zal met de litteratuur gaan als met het bosch zelve.Het is zoo groot en in zijn opzet zoo goed dat zeerzeker de woudwereld van Noordwest-Europa er zichvanzelf zal blijven handhaven als we eenmaal een goedbegin hebben gemaakt. Vanzelf zal zich daar dan ookeen rijke fauna ontwikkelen, daar behoeven we, mitsde vegetatie in orde is, geen vinger voor uit te steken.Het uitheemsche gedeelte zal wel speciale zorg ver-eischen en de omvang daarvan zal wel afhangen vande beschikbare middelen.Wat daar gaat gebeuren ^ ik bedoel nu het heelebosch -- is uitermate leerzaam en belangrijk. Het zalzeer boeiend zijn om stap voor stap de ,,peupleering"van dat bosch na te gaan, de lotgevallen van de we-zens die er gebracht worden en van die er zich uiteigen beweging vestigen. ,,Vanzelf" zal daarover eenrijke litteratuur ontstaan en de pers vindt hier eensmakelijk kluifje.Daar heeft vroeger veel aan ontbroken. Als Vondelin plaats van die jammerklacht aan te heffen over dieeiken en de kommervolle Beurs eens wat meer waswezen wandelen met Rembrandt dan had hij kunnenzien dat je met wilgen en populieren ook een heel eindkunt opschieten. Ook groeien er nu zelfs heel behoorlijkeeiken in het Vondelpark zelf en dat nog al onder om-standigheden, die voor eiken minder gunstig heeten tezijn. En het is wel heel aardig dat juist dit Vondelparkgediend heeft als treeplank voor het ontstaan van denieuwere dagblad- en weekbladlitteratuur over natuur-genot en natuurstudie. Dat was omstreeks 1900.We zijn nu een heel stuk verder. Ons nieuwe Boschheeft al heel wat pennen in beweging gebracht en zalhet nog wel meer doen. Want het is een werk zooalser op dit gebied nog nooit of nergens is ondernomen,nog minder uitgevoerd. Een allergelukkigst crisiskindje.Uit de voordracht tot vaststelling van hetBoschplanAls toelichting bij de reproductie van het Boschplan, die bij ditnumraer is gevoegd en ter aanvuUing van het artikel van den HeerDr. Jac. P. Thysse ontleenen wij nog enkele zakelijke bizonderhedenaan de voordracht van B. en W. van Amsterdam omtrent hetBoschplan en aan de bijbehoorende Nota van Toelichting van denDirecteur van Pubheke Werken.Bij raadsbesluit van 28 November 1928 werd het denkbeeld aan-vaard om een bosch te doen aanleggen op de gronden, waarvanthans de bestemming in het Boschplan nader is aangegeven. Degoede bodemgesteldheid, de gemakkelijke bereikbaarheid en de aan-wezigheid van twee mooie, door karakteristieke oeverlanden om-zoomde meren bepaalden de keuze van dit terrein.Bij de voorbereiding van het Algemeen Uitbreidingsplan bleek op-nieuw de juistheid van die keuze. Het Bosch werd dan ook in hetAlgemeen Uitbreidingsplan opgenomen; het wegenstelsel werd eropingericht dat het Bosch goed bereikbaar zal zijn, er werd voorzienin een vaarverbinding tusschen het Bosch, de oude en nieuwe stads-deelen en den Amstel en een groene parkstrook werd ontworpenter verbinding van den hoofdingang met de Amsteloevers. Ook inlandschappelijk opzicht werd naar een goeden overgang tusschenhet Bosch en de bebouwing gestreefd. Een gelukkige omstandigheidwas daarbij dat het gebied ten Noorden van het Nieuwe Meer be-stemd is voor volkstuinen en sportterreinen met daarachter eenbegraafplaats op hoog peil en met zwaar geboomte begroeid, dieeen prachtigen achtergrond zal vormen voor het vergezicht overhet Nieuwe Meer. Op andere plaatsen zal de beplanting in hetBosch zelf een afscherming van de bebouwing moeten vormen.Eveneens op grond van het genoemde raadsbesluit werd de ont-FORTOLIETBeton-Emaillede beste naadlooze WAND-BEKLEEDING voor gang- entrappenhuislambris, douche-cellen, badkamers en keukens.hard -- makkelijk afwaschbaar --krimpscheurvrij -- glad en hygie-nisch -- in alle gewenschte kleurenvele jaren houdbaar en kleurechtalreeds toegepast o. a. door:Patrimoi/iiim, Amsterdam .... 1200 m^Mij. tot het Verkrijgen van EigenWon., Amsterdam 5400 m^Mij. V. Volhswoningen, Rotterdam 6.S00 m^Ctntr. Woningstichting, Arnhem 6800 m^Woiiingbnuwver. ,,'t Weslen",Amsterdam 7000 m^Alg. Woningbouwver., Amsterdam 2000 m^Inlichtingen, monsters, prijsopgave.N.V. Nederl. Fabriek van Betonemaille,,FORTOLIET"Croeselaan 3, UTRECHT 10 jaar ervaring !FABRIEK ZUID FOTO K.L.M,LINOLEUM - KROMMENIEJAARBEURS ? UTRECHTWIJ EXPOSEEREN IN STAND No. 221 :,,LEWIS" ZWALUWSTAARTPLATENvoor de constructie van betonvloeren over balklagen.,,BITUMIT"een volkomen vochtbestendig wallboard voor be-kleeding van plafonds, wanden en vochtige muren.,,SILVERCOTE" FABRICeen wetenschappelijk isolatie-materiaal gebaseerd opreflectie der infra-roode warmte-stralen. Het meestdoeltreffend materiaal voor isolatie van platte daken.Uw bezoek zien wij gaarne tegemoet.REPPEL's AGENTUUR IN BOUWMATERIALENMosseltrap 5a -- ROTTERDAM ^ Telefoon 15436WOLTER & DROS N.V.INGENIEURSBUREAU - OPGERICHT 1875AMERSFOORT, VAN PERSEYNSTR. 25AMSTERDAM.DEN HAAG.C^^^^"^^^0^0^KLIMATISEERIN-RICHTINQ WARM- EN KOUD-WATERVOORZIENING, SANITAIR,VOLAUTOMATISCHE OLIESTOOK-EN KOLENSTOOKINSTALLATIESVochtige muren en kelders kan men metLugato en Kirota zijnkleurloos en onbrandbaarVraagt inlichtingen aan:LUGATO vochtwerend middel voorkomen en metl\ i Iv vJ 1 rV vochtwerend middel herstellen.N.V. ,,FOLTU", AMSTERDAM C - Rapenburg 29, Tel. 43942 - 41615W. SLOTBOOM & ZOOMBAZARSTRAAT 1 - DEN HAAGIngenieursbureau voor Centrale VerwarmingPLAFOND-VERWARMING - OLIESTOOK-INSTALLATIESCENTRALE VERWARMING VOOR KLEINE WONINGENUW adres voorSANITAIRvan prima Hollands Aardewerk(SPHINX en CERAMIQUE)PH.ZEEHANDELAARDROSSIER - 2e Jan Steenstraat 112AmsterdamTevens verkrijgbaar Roodkoperen Buis,Soldeerfittingen merk ,,T. A." (zeerconcurreerend) en ..Dordrecht" Gas-fornuizen en comforen.I. VAN AALTEN & ZOONSpuistraat 30 - AMSTERDAM - Telef. 43671-43681IJZERWARENHANG-e?SLUITWERKvan binnen- en buitenlandsch fabrikaatVertegenwoordigers vanLIPS' SLOTENFABRIEKACTIEF99AMSTERDAMSCHEZUIVERINGSDIENST ,,Kantoor : Kleine Wittenburgerstraat 49a, AMSTERDAMTELEFOON 50829TECHNISCH LEIDER J ROOZE,v.h. Ambtenaar der Gem. Geneeskundige enGezondheidsdienstSPECIAAL IN HET VERDELGEN VANWANDLUIZEN, KAKKERLAKKEN, ENZ.GERESERVEERD voorN.V. Atelier voor Glasbewerkingv/h Firma LINDENAARHobbemakade 58 AMSTERDAMHANG-EN SLUITWERK200ALS ARTIKELEN VOOR HET BINNENHUISVINDT U IN ONGEEVENAARDE KWALITEIT ENUITVOERING IN DE MONSTERKAMER VANVERKOOP DOOR DENGOEDEN IJZERHANDELA.ZIERLEYNDR. NOLENSLAAN 5AMERS FOORTBRAAT - DELFTPlaat- en SmeedwerkBRAATGLASROEDENNIBRAGLASROEDENVENTILATIEKAPPENPLAAT- EN PERSWERKENSCHEEPSLUCHTKAPPENMetalen RamenRAMEN EN DEUREN VAN STAAL,BRONS EN ANDERE METALENWINKELPUIENGEPERSTE STALENDEURKOZIJNENMAGAZIJNSTELLINGENRAMEN VAN SCHOKBETONCentrale VerwarmingCENTRALE VERWARMINGEN AANVERWANTEINSTALLATIESVOLAUTOMATISCHEOLIESTOOKINRICHTINGENVOLGENS EIGEN CONSTRUCTIE4000 UITGEVOERDE INSTALLATIESLoonschoopeerinrichtingeigening van de benoodigde gronden ter hand genomen. Op 15 Mei1931 verscheen de z.g. nutswet in het Staatsblad. Thans heeft degemeente reeds een zoo groot deel der terreinen in eigendom, dateen begin van aanleg mogelijk is en geregelde voortgang der werk-zaamhedcn verzekerd is te achten.Voor de uitvoering daarvan heeft de gemeente een grondslag in hetbelangrijke rapport van de Boschcommissie, dat in Mei 1931 indruk verscheen. De door haar geopperde mogelijkheid om voor hetontwerp een prijsvraag uit te schrijven is intusschen losgelaten,eenerzijds omdat daarbij zoo talrijke vraagstukken tot oplossingmoeten worden gebracht dat een enkeling niet geacht kan wordenover voldoende kennis en ervaring te beschikken, anderzijds om-dat de behoefte aan een geschikt object voor werkverschaffingdeed besluiten het plan op deze wijze uit te voeren en daarmedeonmiddellijk een begin te maken, zoodat het tijdverlies, dat aaneen prijsvraag verbonden is, moest worden verraeden. Aan denDienst van Publieke Werken is toen opgedragen met de con-clusies van de Boschcommissie als leidraad en in overleg meteenige deskundigen uit die coramissie een algemeen plan te ont-werpen.Belangrijke gegevens werden verkregen door een studiereis vaneenige ambtenaren van Publieke Werken. In het daarover uitge-brachte rapport wordt opnieuw met nadruk gewezen op den pri-mairen eisch dat het Bosch overwegend een sociaal karakter moetkrijgen.Dit is dan ook uitgangspunt voor het ontwerp geweest. Hecplan zou daarom niet moeten voorzien in den aanleg van een aan-eengesloten boschcomplex, maar een aaneenschakeling geven vangrasvlakten en -hellingen, doorsneden door vijvers en waterloopenen omzoomd door boschpartijen van verschillende grootte en af-wisselend karakter. Er is in het bizonder gestreefd naar een even-wichtige vcrhouding tusschen de open en de beboschte gedeelten.De grootte der afzonderlijke boschpartijen bedraagt 20 a 30 ha; tezamen beslaan zij 70% van de oppervlakte, van 585 ha, die over-blijft na aftrek van de Poel, de broeklanden, de roeibaan en eenigeterreinen, die niet voor bebossching in aanmerking kunnen komen.In het gebied, voor het grootste deel vlak polderland, zijn enkeleelementen aanwezig, die in het ontwerp konden worden vervv-erkt:de broeklanden langs Nieuwe Meer e.n Poel met hun eigen floraen fauna, het watersportcentrum aan het Nieuwe Meer, dat doorhet aanbrengen van een beplanting eenigszins in het boschverbandzal worden opgcnomen, verder het z.g. zinkgat, dat tot vijver zalworden vergraven; de hoog gelegen burgemeester Colijnweg, d.i.de provinciale weg in de richting Haarlem, waarvan de dijks-glooiingen zullen worden verflauwd en beboscht, om mooie door-kijken in het bosch te verkrijgen, terwijl de verbindingen tusschenbeide deelen van het Bosch ter weerszijden van c,enoemden wegdaaronder door zullen worden gevoerd. Ten slotte zullen drie aan-wezige boerderijen in het plan worden opgenomen; een als boer-derij tcvens melkhuis, een andere als jeugdherberg.Door den hoofdingang, die zoo dicht mogelijk bij de stad is ont-worpen, komen de bezoekers op een plateau, vanwaar zich verge-zichten openen over het Nieuwe Meer en over de ruim 2 km langeroeibaan, waarlangs zich aan de Noordzijde fiets- en wandelwegenen aan de Zuidzijde een autoweg en gescheiden daarvan fiets- enwandelpaden zullen uitstrekken. Deze autoweg is zooveel hoogeraangelegd, dat de meerijdende auto's over de hoofden van de raee-rijdende fietsers been het voile gezicht op de roeibaan blijven be-houden.Van het plateau voeren verschillende paden Zuidwaarts naar hetbosch, dat door een groote glooiende grasvlakte als het ware wordtingeleid. Naar het Zuiden toe loopt de vlakte glooiend op naar een12 m hoogen heuvel. Reeds bij deze hoogte vereischt een heuvelin het vlakke land een aanzienlijk grondvlak, wil hij zich niet alseen onnatuurlijke kegel voordoen. Van den heuvel openen zichschoone doorzichten, terwijl een van de heUingen zoo zal wordenaangelegd, dat zij als rodelbaan kan worden gebruikt. Naar hetNoordwesten opent zich van den heuveltop een doorzicht overden crooten vijver, die door ontgraving van het zinkgat zal ont-staan en waaraan het centrale restaurant met speeltuin, doolhof ensiertuinen is gedacht. Men zal dit centrale punt met alle vervoer-middelen kunnen bereiken.Op de Oosthelling van den heuvel zal een zware boschbeplantingde bebouwing van Amstelveen aan het oog onttrekken. Langs dezezijde den heuvel afdalende bereikt men Oostwaarts eerst het cen-trum voor de paardensport en vervolgens het sportcentrum, beideook direct van den Amstelveenschen weg bereikbaar. Er is gerekendop den aanleg van voetbal-, hockey-, korfbal- en cricketvelden entennisbanen, benevens van een sportveld, omzopmd door een athle-tiekbaan. Bovendien zal op de speelweiden gelegenheid bestaanterreingedeelten voor vrije sportbeoefening aan te wijzen, naarEngelsch voorbeeld.Tegenover het restaurant aan den vijver is een groote speelweide,overgaande in een kinderspeelweide met plasvijver ontworpen. Opeen rustige plek, tijdens de voorstellingen gemakkelijk af te sluiten,zal het openluchttheater komen te liggen. Meer Zuidwaarts is eenhertenkamp ontworpen op een open vlakte, die vrij moet blijvenvoor noodlandingen van vliegtuigen. Op een dergelijk terrein tenZuiden van den Burgemeester Colijnweg zal het vee van een nabijgelegen boerderij kunnen weiden. De boerderij in den Zuidelijkenuithoek is voor jeugdherberg besterad; de daarbij ontworpen openruimten kunnen als kampeerweiden worden benut.In het Zuid-oostelijk deel zijn ontworpen een kweekerij en eenarboretum, d.i. een botanische tuin met het boschkarakter tot grond-slag, waar plantengemeenschappen bijeen gebracht zullen wordenin verschillende groepen van bijeen behoorende boomen en gewas-sen, zooals deze in verschillende landen, die een met het onzeovereenstemmend klimaat hebben, voorkomen.Wat het wegenstelsel aangaat valt in de eerste plaats te wijzen opde autowegen, ter lengte van 14 km, die het eigenlijke bosch nietzullen doorsnijden.De wandel- en fietswegen hebben een veel grootere lengte (resp.73 en 37 km). Zij zullen de bezoekers in staat stellen het bosch inalle richtingen te doorkruisen. Ook is in aansluiting aan de buiten-manege een stelsel van ruiterpaden ontworpen ter lengte van 13km. Voor een deel zullen de boschpaden en veldweggetjes niet da-delijk worden aangelegd, maar later als boschpartijen en losseboomgroepen zijn opgegroeid en de natuur er vorm en schoonheidaan regeven heeft.Het systeem van waterloopen, reeds noodzakelijk voor goede water-berging en afwatering, is een voor een bosch eigenaardig element,dat zooveel mogelijk tot ontplooiing is gebracht.Voor den groei van het bosch wordt het noodzakelijk geacht dengrondwaterstand op een minimumdiepte van 1 m onder terrein-hoogte te brengen en te houden. Daartoe is het noodig dat dewaterstand in de wateren in het bosch tot 1.50 m beneden hetmaaiveld wordt verlaa;;d en een systeem van drainage wordt toe-gepast. Omtrent dit laatste is eerst een beslissing genomen, nadatmet verschillende systemen ervaring was opgedaan in een proef-polder.De kosten voor dit in werkverschaffing uit te voeren werk zijnbegroot op in totaal f 18.630.000, waarvan als bijdrage van hetRijk te rekenen is op f 5.000.000. Omgeslagen over de oppervlaktezullen de kosten bedragen f 2 per m'-^, waarvan voor rekening dergemeente nog geen f 1.50 per m^.De bijdragen uit 's Rijks kas in de exploi-tatietekorten der Woningwetwoningendoor C. J. A. ParlevlietHet bedrag, dat Rijk en gemeente jaarlijks bijpassenin de exploitatietekorten der Woningwetwoningen,beweegt zich -- tot heden althans -- in stijgende lijn.Op de Rijksbegrooting voor 1937 (artikel 107 vanHoofdstuk XII) is daarvoor geraamd een bedrag van{12.391.086, -- ; de gemeente past als regel bij 1/3 derRijksbijdrage; voor 1937 zou dan noodig zijn 4/3 Xf 12.391.086,-- = ? f 16.500.000. --.Dit resultaat is wel in scherpe tegenstelling met de ver-wachtingen door de voorstellers van de Woningwet --in 1901 -- bij de verdediging van het Wetsontwerpuitgesproken. Tegenover de bezwaren der tegenstan-ders meende de Regeering de verwachting te mogenuitspreken, dat het met de wet beoogde doel zou kunnenworden bereikt zonder te groote offers van de schat-kist. Zelfs achtten de voorstellers het niet onmogelijk,dat de resultaten na verloop van tijd voor Staat engemeente financieel voordeelig zouden blijken te zijn.Zonder meer kan worden toegegeven, dat zelfs deArtikelen19Artikelenzwartste voorspellingen van de tegenstanders zijn over-troffen. Toch zou het nu niet juist zijn daaruit af teleiden, dat deze tegenstanders blijk hebben gegevenvan juister inzicht. Evenmin zou daaruit een wapenmogen worden gesmeed tegen staatsinmenging op maat-schappelijk terrein.Nadere beschouwing der cijfers zou alras tot de over-tuiging voeren, dat de geweldige stijging van dezen postvoor een voornaam deel haar oorzaak vindt in de om-standigheid, dat de toepassing van de Woningwet --bewust -- niet steeds is gehouden binnen de grenzendoor den woningwetgever getrokken. Toegegeven moetworden dat het gevaar -- voor zoover van een gevaarmag worden gesproken -- van deze ruimere interpre-tatie min of meer inhaerent is aan elke overheidsin-menging, doch in casu hebben onmiskenbaar wel zeerbizondere omstandigheden naar deze ruimere interpre-tatie gedreven.In de oorlogsjaren bleef de productie van woningen --door hoogen rentevoet en schaarschte en duurte vanmaterialen -- ver ten achter bij de behoefte; het par-ticulier bouwbedrijf kon en wilde niet het onberekenbarerisico van deze zeer bizondere en onzekere tijden aan-vaarden, zoodat een noodtoestand was ingetreden. Vanoverheidswege moest worden ingegrepen en in deWoningwet met haar bestaande organisatie werd eenbruikbaar instrument gezien om in het nijpend woning-tekort te voorzien, en het is licht te begrijpen, dat, metterzijdestelhng van alle andere overwegingen, dit aan-wezige instrument ook werd benut.Evenzeer is het te begrijpen, dat in de geweldigeeconomische crisis van de laatste jaren het woningbezitvoor zoover mogehjk en gewenscht, is ingevoegd inhet economisch aanpassingsproces, dat de Regeeringnastreefde. Geleidehjk won de overtuiging veld, datdeze crisis niet van conjunctureelen, doch van structu-reelen aard was en aanpassing aan de gewijzigde om-standigheden noodzakelijk maakte.Ook het goederenbezit moest zijn deel in de lastenvan deze aanpassing dragen. Voor het woningwetbezitwerden daarom maatregelen genomen om tot de nood-zakelijke aanpassing te komen, bestaande in: verlagingvan den rentevoet der Rijksvoorschotten met instellingvan een huurverlagingsfonds en, zoo noodig, toeken-ning van bizondere bijdragen uit 's Rijks kas voor na1 Januari 1934 ingevoerde en goedgekeurde huurverla-gingen.Deze maatregelen beteekenen opheffing -- in beperk-ten zin -- van het risico, dat de Woningwet de ge-meente ter zake van de verleende voorschotten had op-gelegd. Tot zekere hoogte werd hiermede het beginselder Woningwet dat de gemeente als risicodraagsterziet, terzijde gesteld, en dit stempelt ook deze maat-regelen tot crisismaatregelen, welke buiten de normalewerkingssfeer van de Woningwet liggen.Dit alles kostte offers, groote offers, doch het zouniet getuigen van werkelijkheidszin indien bij het over-wegen daarvan niet tevens wordt vastgesteld, dat zijniet in de eerste plaats zijn of worden gebracht ter be-reiking van het in de Woningwet gestelde sociale doel.Interessant en nuttig zou het zijn, te trachten dezecijfers naar aard en doelstelling te splitsen, ook al zoudit slechts bij benadering kunnen geschieden. Zulks20 zou echter te ver buiten het bestek van dit artikel voe-ren. Mogelijk is er gelegenheid t.z.t. hierop nog eensterug te komen.In den loop der jaren is een groote verscheidenheidvan bijdragen ontstaan. Zij kunnen worden gesphtst ingewone en buitengewone bijdragen. Het eigenaardi-ge geval doet zich hierbij voor, dat de buitengewonebijdragen tot veel grooteren getale en ook tot veel groo-tere bedragen zijn toegekend dan de gewone bijdragen,hetgeen tot een bron van misverstand is geworden.Waarschijnlijk uitgaande van de gedachte, dat wat hetmeeste is voorgekomen ook wel het meest normale zouzijn, zien ook zelfs betrekkelijke insiders de buitenge-wone bijdragen dikwijls voor de gewone aan en om-gekeerd.De verschillende bijdragen, welke zijn of kunnenworden toegekend, zijn deels toegekend ingevolge deWoningwet, en vinden deels hun grondslag in de be-grootingswetten. Deze bijdragen kunnen in zes groepenworden ondergebracht:le. de z.g. afloopende bijdragen;2e. de bijdragen, toegekend in de kosten van krotop-ruiming, d.i. ten behoeve van de saneering vanstadswijken, welke niet of niet meer aan de eischenvoldoen;3e. de crisisbijdragen, t.w.:a. de rentevoetbijdrage;b. de materiaalprijzenbijdrage;c. de crisisbijdrage;4e. de bijdragen voor woningen, bestemd ter vervan-ging van onbewoonbaar verklaarde woningen ofvan woningen welke nog niet onbewoonbaar zijnverklaard, doch daarvoor wel in aanmerking zou-den komen;5e. de bijdragen, uit het z.g. huurverlagingsfonds;6e. de bizondere bijdragen in de huurverlagingen,welke na 1 Januari 1934 zijn goedgekeurd en in-gevoerd.De onder le, 2e en 4e genoemde bijdragen zijngewone, de andere buitengewone bijdragen.Ad le. De z.g. afloopende bijdrage dateert uit deeerste periode van de Woningwet. Deze bijdrage werdverleend voor de categoric der bevolking, welke nogeen lage huur betaalde en niet in staat kon worden ge-acht voorshands de noodzakelijke huur op te brengen.Deze bewoners konden er slechts geleidelijk aan wor-den gewend voor een goede woning een redelijke huur^-- de kostprijs-huur -- te betalen. In de bijdrage zateen opvoedend element; daarom werd bij de toeken-ning der bijdragen bepaald, dat deze in 10, 15, 20 of25 jaar zouden afloopen, meestal met vermindering, tel-kens na 5 jaar, met 1/2, 1/3, 1/4 of 1/5 der bijdrage,al naar gelang de tijdsduur waarvoor de bijdrage wastoegekend. Indien de huren niet voldoende kondenworden verhoogd, werd de periodieke verminderingniet toegepast.De bijdrage werd bepaald op het verschil tusschende exploitatiekosten der woningen en de huur die daar-voor aanvankelijk kon worden bedongen en werd doorRijk en gemeente elk voor de helft gedragen, met dienverstande, dat krachtens het bepaalde in artikel 20 vanhet Kon. Besluit van 28 Juli 1902 (Staatsblad no. 160)de Rijksbijdrage nimmer hooger kon zijn dan de helftder door de gemeente verschuldigde annuiteit.Ad 2e. De bijdragen in de kosten van krotopruimingworden toegekend ten behoeve van de saneering vanstadsgedeelten met zeer slechte woningtoestanden; dewoningen worden aangekocht en daarna afgebroken ofverbeterd. In den regel worden alle woningen afgebro-ken en wordt zoo'n stadsgedeelte volkomen gesaneerd.Na saneering worden nieuwe, ruimere straten aange-legd, wordt de grond dus bouwrijp gemaakt. De waardevan dezen vrijkomenden bouwgrond bedraagt als regelbelangrijk minder dan de kosten der saneering hebbenbeloopen. In de annuiteit van de kosten, welke het ver-schil vormen tusschen de totale saneeringskosten en dewaarde van den vrijkomenden (bouw) grond kan doorhet Rijk worden bijgedragen tot, als regel, ten hoogstede helft van die annuiteit.Als voorwaarde voor den steun uit 's Rijks kas werdo.a. gesteld, dat de gemeente ,,ter zake van de exploi-,,tatie der met het voorschot verkregen goederen een,,afzonderlijk beheer voert door instelling -- indien zoo-,,danig bedrijf er nog niet was -- van een grondbedrijf".Eventueele zuivere baten van de exploitatie moestengeheel in het belang der volkshuisvesting worden aan-gewend.Ad 3e. De crisisbijdragen kunnen worden verdeeld in:a. de rentevoetbijdrage, dateerende van December1915;b. de materiaalprijzenbijdrage, waartoe de Regeeringin November 1916 besloot;c. de crisisbijdrage, na 25 Juni 1919 in de plaats tre-dende van de bijdragen onder a. en b.a. In de oorlogsjaren steeg de rentestand belangrijken ook de rentevoet der voorschotten moest wordenverhoogd. Als gevolg daarvan zouden de huren dernieuw te bouwen woningen hooger moeten zijn gestelddan van de vroeger gebouv/de woningen. Om dit tevoorkomen werd de rentevoetbijdrage toegekend;deze bijdrage werd dan bepaald op het verschil tusschende annuiteit van de bouwkosten, berekend naar dennieuwen en naar den ouden rentevoet.Daarbij overwoog de Regeering dat huurders derwoningwetwoningen geleidelijk aan de hoogere hurenals gevolg van den hoogeren rentestand zouden moetengewennen en op grond van die overweging werd derentevoetbijdrage toegekend voor drie jaren. Indiennoodig, d.w.z. indien de huren na afloop van den drie-jarigen termijn niet voldoende zouden zijn gestegen, kondeze bijdrage ook over de volgende jaren worden uit-gekeerd.In de Kon. Besluiten van voorschotverleening is tedien aanzien bepaald: ,,welke bijdrage na drie jaren,,geheel zal ophouden, met dien verstande evenwel, dat,,,indien het Ons blijken mocht, dat alsdan de stand der,,huurwaarden niet genoegzaam is gestegen om de ge-,,meente in staat te stellen zonder geldelijk offer ha-,,rerzijds met het ophouden van de bijdrage genoegen te,,nemen, de bijdrage ook verder geheel of gedeeltelijk,,kan worden uitgekeerd, zoolang in dezen stand van,,zaken geen verandering ten goede komt."Als regel droegen Rijk en gemeente deze bijdrage elk Anikeienvoor de helft.Ik heb het woord ,,alsdan" in de aangehaalde clausulevan het Kon. Besluit gecursiveerd, omdat, in verbandmet dit woord, de rentevoetbijdrage als vervallen moetworden beschouwd, wanneer zij in eenig jaar, na hetderde jaar, niet meer noodig is. Van de zijde der ge-meente, die zich benadeeld voelde, is daartegen wel eensbezwaar gemaakt, doch niet altijd was dit vervallen tennadeele der gemeente. Immers van de rentevoetbijdragedekt het Rijk als regel slechts 50%, van de materiaal-prijzenbijdrage 75%. Zoolang het tekort slechts met eenzeker bedrag het maximum der laatstgenoemde bijdrageoverschrijdt, is het voor de gemeente derhalve voor-deeliger dat alleen de materiaalprijzenbijdrage wordtuitgekeerd.Met het besluit tot toekenning dezer bijdrage, werden--- bewust --- de grenzen, welke de Woningwetgeveroorspronkelijk voor de toepassing der wet had getrok-ken, verre overschreden. Uiteraard zou met eenigevrijmoedigheid kunnen worden gesteld, dat elke ver-meerdering van den woningvoorraad verbetering vande volkshuisvesting inhoudt, aldus een sociaal elementin zich bergt en dus ook aan het doel der wet beant-woordt. Maar van het engere, en sociaal gesteld, ookzuiverder standpunt uitgaande, waarop de Woningwet-gever zich oorspronkelijk meende te moeten stellen, moetde toekenning dezer bijdrage meer worden gezien alsmiddel tot neutralisatie van de gevolgen voor de volks-huisvesting van de stijging van den rentestand en alszoodanig in de eerste plaats worden aangemerkt als,,middel tot bestrijding van de crisisgevolgen".b. Naast den rentevoet stegen ook, en naar verhoudingin nog grootere mate, de prijzen der materialen. Opgrond van dezelfde overwegingen, welke tot toeken-ning der rentevoetbijdrage leidden, werd toen tot toe-kenning van de materiaalprijzenbijdrage besloten. Uit-gaande van het standpunt der Regeering, dat het even-wicht tusschen huren van oude en nieuwe woningenniet mocht worden verstoord, was toekenning dezer bij-drage noodzakelijker dan van de rentevoetbijdrage, om-dat de geweldige stijging der materiaalprijzen de kost-prijshuur in nog sterkere mate beinvloedde, terwijl destijging der loonen zich in veel langzamer tempo vol-trok.Met deze bijdragen werden de grenzen voor de toepas-sing der wet nog meer en in veel belangrijker mate ver-ruimd, en werd het crisiskarakter van dezen steun ingelijke mate verscherpt.Aanvankelijk werd deze bijdrage verleend tot ultimo1921, doch bij een algemeene beschikking is bepaald,dat de materiaalprijzenbijdrage ook na dat jaar kanworden uitgekeerd. Ook werd aanvankelijk van dezebijdrage, evenals van de rentevoetbijdrage 50% doorhet Rijk gedragen, doch al spoedig (in Januari 1917)werd dit percentage voor de materiaalprijzenbijdrageverhoogd tot 75%. In dit hoogere percentage zit m.i. ookeen erkenning door de Rijksoverheid van het bizonderekarakter van dezen steun. De gevolgen van den hoo-geren rentestand en van de duurdere materialen dedenin het geheele land hun invloed gelden. De maat-regelen, welke in verband daarmede genomen werden,raakten derhalve meer een algemeen landsbelang, het- ZiArtikelen geen in het hoogere percentage van het Rijk tot uit-drukking is gebracht.De bijdrage werd toegekend tot ten hoogste de annui'teitvan het bedrag, waarmede de bouwkosten geacht moes-ten worden door de crisis te zijn gestegen; de bereke-ning der maximumbijdrage was: annuiteitspercentage,X (werkelijke bouwkosten -- bouwkosten van 1914):: 100.Boven de rentevoet- en de materiaalprijzenbijdragenkon, indien met deze twee bijdragen en de mogelijk ge-achte huur niet een sluitende exploitatierekening werdverkregen, nog de onder a genoemde bijdrage wordentoegekend, welke dan sociaal-achterlijkheidsbijdragewerd genoemd. Hoewel niet dikwijls is deze laatste tochwel enkele malen toegekend; van de bijdrage werd dande helft door het Rijk gedragen.c. In de practijk gaf het groote moeilijkheden aan tegeven welk deel van het tekort het gevolg was van destijging van den rentevoet en welk deel van de abnor-male stijging der bouwkosten.Een juiste grondslag was moeilijk te construeeren enwaar deze bijdragen in wezen toch crisisbijdragen wa-ren is het begrijpelijk en logisch, dat de Regeering 25Juni 1919 tot samenvoeging tot een bijdrage, t.w. de,,crisisbijdrage" overging. De aanduiding dezer bijdra-ge werd hiermede meer in overeenstemming met haarkarakter gebracht.De berekening van de rentevoet- en materiaalprijzen-bijdrage steunde op een feitelijken grondslag, t.w. hetverschil tusschen ouden en nieuwen rentevoet en tus-schen werkelijke bouwkosten en bouwkosten van 1914.Voor de berekening van de crisisbijdrage verviel dezefeitelijke grondslag; de bijdrage werd toegekend tot tenhoogste het verschil tusschen de geraamde exploitatie-lasten en het bedrag der mogelijk geachte huren. Hetverschil tusschen lasten en baten werd op deze wijzegeheel overbrugd. Daardoor kwam, zoolang tenminstede crisisbijdrage werd toegekend, de sociaal-achterhjk-heidsbijdrage practisch te vervallen.Ook werd automatisch een einde gemaakt aan het be-trekkelijk willekeurige verschil in dekkingspercentagevan de twee bijdragen (50 en 75%). Van de crisisbij-drage werd, als regel, 75% voor rekening van het Rijkgenomen.De kapitaalvorming bij gemeentelijken bouw werdvoorts vervangen door de zgn. schattingsclausule. Voor-dien werd bij de vaststeHing der bijdragen uit 's Rijkskas op de exploitatierekening als bate opgenomen eenbedrag voor kapitaalvorming, op grond van de over-weging, dat het Rijk door middel van zijn bijdragenmedewerkt de gemeente, na aflossing der voorschotten,vrij-eigenaresse te maken van grond en opstal. In deplaats daarvan werd nu aan de gemeenten, die zclf metRijksvoorschot bouwden, de verplichting opgelegd cm,na aflossing van het voorschot, van de dan te schattenwaarde der met het rijksvoorschot verkregen gebouwenaan het Rijk terug te betalen een deel, dat evenredigis aan het aandeel, dat het Rijk in den vorm van bijdra-gen in het tekort op de exploitatie der woningen heeftgenomen.Bij de berekening van de kapitaalvorming werd aange-nomen, dat na aflossing van het voorschot de residu-ZZ waarde der woningen gelijk zou zijn aan de helft derbouwkosten. Hoewel tot zekere hoogte zoodanige be-rekening altijd een fictie zal blijven, was deze mis-schien in normale tijden, zoolang de fluctuaties in debouwkosten binnen redelijke grenzen bleven, nog w^elte aanvaarden. Met de geweldige stijging van de bouw-kosten in de oorlogsjaren was de kapitaalvorming, indezen vorm althans, niet te handhaven. Uitgaande vande gedachte, dat de crisisbouwkosten, in den vorm vanbijdragen, afgeschreven werden, zouden wellicht debouwkosten van 1914 een redelijker grondslag hebbengevormd, doch ook dit zou nog een wankele basis zijngeweest. Van te voren was immers niet te voorzien inhoeverre de bouwkosten later weer tot het vooroorlog-sche peil zouden terugvallen.Zeer terecht werd daarom de schattingsclausule in deplaats van de kapitaalvorming gesteld. Niet duidelijk isechter, waarom de schatting beperkt zou moeten blijventot de gebouwen. In vele gevallen is immers ook degrond met Rijksvoorschot aangekocht en bouwrijp ge-maakt. De annuiteit van deze grondkosten wordt daneveneens in de exploitatierekening opgenomen en zalhet tekort, dat door de bijdrage moet worden gedekt,vergrooten. Alle aanleiding is er dus om ook de gronds-waarde in deze schatting te betrekken, temeer waar degrond eerder zijn waarde zal behouden dan de wo-ningen.Intusschen is dit thans niet meer van zoo groote betee-kenis, omdat, na de laatste wijzigingen van het woning-besluit, krachtens art. 29 de batige saldi uiteindelijk tochin het gemeenschappelijk fonds moeten worden gestort.Vermeld dient hierbij nog te worden dat voor de com-plexen, waarvoor reeds kapitaalvorming was berekend,de aftrek aanvankelijk bij de vaststelling der bijdrage uit's Rijks kas is gehandhaafd. Eerst bij circulaire van 18December 1934, no. 11229 is bepaald, dat met ingangvan het exploitatiejaar 1934-1935 de kapitaalvormingzou vervallen. De bedragen, welke in voorgaande jarenin mindering zijn gebracht, zullen na algeheele aflossingder betrokken voorschotten worden verrekend.Met de crisisbijdrage deed ook het begrip ,,minimum-huur" zijn intrede in het bijdragestelsel. In de circulairevan 25 Juni 1919 is n.l. bepaald: ,,voor den gemiddelden,,huurprijs van een blok woningen zal in het vervolg een,,minimumhuur worden vastgesteld in verband met de,,exploitatiekosten en met de huren en de gewoonten ter,,plaatse, los van opgaven omtrent de inkomsten der,,huurders, zoodat deze niet meer behoeven te worden,,verstrekt".Dit was tevens de inleiding tot een meer actief huur-beleid. Ten einde de offers uit de Overheidskassen zoo-veel mogelijk te beperken was ook al eerder naar huur-verhooging gestreefd. In Februari 1917 was o.a. be-paald, dat bij verzoeken om voorschotten opgaven moes-ten worden overgelegd van de toekomstige huurders,van hun beroep, hun loon, de door hen betaalde huren,het aantal en den leeftijd van de kinderen en de huur,die voor de nieuwe woning zou worden betaald. In De-cember d.a.v. werd aangedrongen op huurverhoogingvan vroeger gebouwde woningcomplexen, teneinde metde baten de tekorten op de nieuwe complexen te ver-minderen. In verschillende gevallen wordt ook thansnog de huurverhooging van oudere complexen bij devaststelling der bijdragen als bate onder de ontvangstenopgenomen.i^J.BONT&Co I ALLE SOORTEN% SCHOORSTEENMANTELS-PUNTENSTEENHOUWERIJ I DORPELS - VENSTERTABLETTEN% AANRECHTBLADENWORMERVEER % VRAAGT INLICHTINGEN EN PRIJSOPGERICHT1910TEL81365GEPERSTESTALEN DEURKOZIJNENVOOR BINNENDEURENzijn voor al Uw bouwwerkengeschikt en niet duur.DE VRIES ROBBE & Co.GORINCHEMARO-GAASSTEEIMGAASvoor 100 % NEDERLANDSCH FABRIKAAT !!STEENGAAS is HET materiaal voor denmodernen WONINGBOUWWIJ LEVEREN MOMENTEEL18.000 M^ Steengaas-plafonds en -wanden ineen woningbouw in Tuindorp, Maartensdiji< bijUtrecht, en 11.000 M^ Steengaas-plafonds en-wanden voor rekening van de UtrechtscheWoningbouwvereeniging ,,Zuilen" te Utrecht.STEENGAAS-plafonds en -wanden zijn niet of hoe-genaamd niet duurder dan andere en ver-eischen weinig of geen onderhoud.Stelwerk uitgevoerd in combinatie metJ. H. BUSCHBACH, N.V. - AMSTERDAMWeesperzijde 58 - Tel. 52635, na 6 uur Tel. 93312ARO FABRIEKHEESWIJK bij MONTFOORT - Telef. 14CENTRALE VERWARMINGNv.GEVEKE.C?? AMSTERDAMOLIESTOOK-INSTALLATIESVENTILATIE-INRICHTINGENWARMWATERVOORZIENINGLGQUDSWHOFF&ZOON'sNEDERLANDSCHEBEHANGSELPAPIERINDUSTRIEHet adres voor de Woningbouwvereenigingen.Fabriek DISTELWEG 88 AMSTERDAMJ. L. ASMAN BOUWKUNDIGE EN AANNEMERVINKEVEENGroenlandschekade 36A - Tel. Baambrugge 19BOUWER VAN DIVERSE WONINGBO U W - C O M P L EX EN?TIMMERWERKN.V. TIMMERFABRIEKDE CONCURRENT"BERGAMBACHTTelefoon No. 1Levert alle voorkomendeTimmerwerkentegen scherp concur-reerende prijzen.Vlugge levering!SPECIAAL adres voorWONINGBOUWN.V. STEENFABRIEKDE TOLLEWAARDKANTOOR RHENENTELEFOON No. 215I Van onze fabriek LIENDEN leveren wijmetselsteen uit overslaande vlamoven.I Van onze fabriek VENLO handvorm-steen en perssteen in alle gewenschteformaten.I Waalvorm en Vechtformaat wordtregelmatig in voorraad gehouden.HANDVORMWij sorteeren inoranjekleuriglicht kieurigmiddeikieurigdonker kieurigPERSSTEENvan licht tot zwaargenuanceerdpiintklinkers, paarsen zwartgrijs-kleurig,diverse nuances piintklinkers, o.a.paars en leerkleurigCENTRALEVERWARMINGHUYGEN & WESSEL N.V.AMSTERDAMAMERSFOORT ROTTERDAM - APELDOORNAMSTERDAMSINGEL 142-144TELEFOON 48989ROTTERDAMI GED. GUSHAVEN 23-25I TELEFOON 26605GRONINGENO. EBBINGESTRAAT28TELEFOON 3769AFDEELINGSANITAIR %Van nu af werd echter een meer stelselmatig beleid ge-voerd, en in snel tempo werden de huurdekkingsper-centages verhoogd.In Januari 1920 werd bepaald, dat, in verband met destijging van den loonstandaard, ook de huren moestenworden verhoogd; 60% der exploitatielasten moestdoor de huren worden gedekt.In Juli 1920 werd dit percentage gedifferentieerd naarden inhoud der woningen; de huurdekking zou ten min-ste moeten zijn:voor woningen tot 225 m^ 50% der exploitatielasten;voor woningen van 226 m'^ tot 275 mS 60% der exploi-tatielasten;voor woningen van 276 m"' tot 300 m'^ 70% der exploi-tatielasten;voor winkels 100% der exploitatielasten.Van de bewoners met hoogere draagkracht moestenhoogere huren worden gevorderd; het gezinsinkomenwerd grondslag voor de huurbepaling.In December 1921, Februari 1922, Juni 1922, November1922 en Januari 1925 werden deze huurdekkingsper-centages verhoogd tot resp. tenminste 70, 75, 80, 90 en100'Vo onafhankelijk van den inhoud der woningen.Voor een volledig overzicht meet hierbij worden ver-meld, dat de Regeering ook in ander opzicht de bouwvan woningen trachtte te stimuleeren.Bij Koninklijk Besluit van 8 November 1920, No. 29,werd bepaald, dat voor den bouw van woningen vanbepaalden inhoud door particulieren, premies en hypo-thecaire credieten uit 's Rijks kas beschikbaar kondenworden gesteld. De premie was een bijdrage a fondsperdu, en werd geheel voor rekening van het Rijk ge-nomen. Beoogd werd stimuleering van het particulierbouwbedrijf. Zonder steun in eenigerlei vorm was wo-ningbouw, althans voor het minder draagkrachtig deelder bevolking, niet loonend. Met de bijdrage werd eenrendabele exploitatie-basis mogelijk gedacht. Deze bij-drage kan dus worden aangemerkt als een gekapitali-seerd exploitatieverlies.De premie werd aanvankelijk bepaald op ten hoogste?2000.-- per woning. Voor de gemeente Amsterdamkon daarop een uitzondering worden gemaakt. Het aan-tal verzoeken om premie en hypothecair crediet was zoooverweldigend, dat reeds spoedig de premie kon wor-den verlaagd tot f 1700. -- . Op 1 April 1921 werd zulksin de Staatscourant bekend gemaakt.Kort na elkander -werd de premie verder verlaagd totf 1200. -- , f 900.-- en f 600.-- bij bekendmakingen inde Staatscourant van resp. 28 December 1921, 20 Fe-bruari 1922 en 10 Maart 1922. Dd. 15 Juni 1922 werdbekend gemaakt dat, in verband met de beschikbaremiddelen en met den grooten toevloed van aanvragenom de premies, niet de zekerheid kon worden gegeven,dat op alle aanvragen, welke reeds waren ingekomen ofwelke alsnog werden ontvangen, gunstig zou kunnenworden beschikt. Op 4 October 1923 werd bekend ge-maakt dat alleen die aanvragen in behandeling kondenworden genomen, welke voor 1 November 1923 het De-partement of het Bureau van den Hoofdinspecteur voorde Volkshuisvesting zouden hebben bereikt. Ook nukon geen zekerheid worden gegeven dat aan die aan-vragen ten voile zou worden voldaan.Blijkbaar werd geoordeeld dat een zeker verzadigings-punt van de woningmarkt was bereikt, het particulierbouwbedrijf voldoende op gang was gebracht en dit Amkeienthans wel weer aan zich zelf kon worden overgelaten.Een zeker verband is waarneembaar tusschen de ver- ;V- ihooging van de huurdekkingspercentages voor de wo- " ':ningwetwoningen en de verlaging van de premies. In :.de verlaging der premies en de mate waarin het parti- 'culier bouwbedrijf bereid was de lagere premiebedragente aanvaarden werd een maatstaf gevonden voor de ver-hooging van het huurdekkingspercentage. Naar gelangvan het aantal aanvragen om premie werd deze vermin-derd en werd het huurdekkingspercentage in evenre-digheid verhoogd. ' iGeleidelijk werden de bizondere maatregelen ter voor-ziening in het woningtekort geliquideerd. Nadat de pre- 'mieverleening was stopgezet, werd in Januari 1925 hethuurdekkingspercentage voor de woningwetwoningenop 100% gebracht, hetgeen stopzetting van de beschik-baarstelling der crisisbijdrage beteekende. - ! >De Woningwet was weer in haar eigen bedding terug- ;,gevloeid. Van dat oogenblik af werd alleen steun uit rs Rijks kas op grond van de Woningwet verleend ten ,behoeve van krotopruiming en van den bouw van wo- Tningen voor valide arbeiders in gevallen waarin het . ';particulier bouwbedrijf in gebreke bleef in de behoefte Tte voorzien. In het laatste geval zouden de woningenself-supporting moeten zijn, d.w.z. zou de dekkende ihuur moeten worden opgebracht. Bijdragen uit 's Rijks