Ruimtelijke Ordening is een geheel herziene, herschreven en noodzakelijkerwijs ingekorte versie van het werk dat door Hans van der Cammen en Len de Klerk in 1986 begonnen is en sindsdien vele malen geactualiseerd is. Een overzichtelijke geschiedenis van ons “selfmade land” (naar de titel van de afgelopen, Engelse, editie uit 2012) en de betekenis van de ruimtelijke ordening daarin is er een die een groot publiek zou moeten kennen. Zeker het publiek dat in ons democratisch bestel de besluiten neemt. Inzicht in de opeenvolging en de betekenis van het maken van een land en de directe relatie met zowel de maatschappij als haar democratische karakter, is in de situatie van een laagliggende delta, geen overbodige luxe. Het is het dilemma van dit werk, gericht op een vakpubliek, al dan niet in opleiding, maar het vraagt om een breed publiek. Len de Klerk, nu met Ries van der Wouden, hebben dit zo goed mogelijk opgelost. Illustrerende maar toegankelijke bijzaken, zijn als blokken los van de hoofdtekst opgenomen. Ook de vormgeving van het boek is door de edities heen steeds aantrekkelijker geworden met goede illustraties en fotografie. Na een inleidend hoofdstuk die verschillende begrippen uiteenzet wordt in vijf heldere tijdvakken beschreven hoe maatschappij en het ordenend apparaat in Nederland met elkaar samenhangen. Daarin zijn naast de kaders ook veel literatuurverwijzingen opgenomen. Toch zijn de inkortingen soms goed te merken en wordt er nogal eens vrij plotseling van het ene op het andere aspect overgestapt. Dat gaat ten koste aan de leesbaarheid. De hoofdstukken worden prettig afgesloten met een beschouwing – die wellicht in een volgende versie aanleiding kunnen zijn voor een nog toegankelijkere tekst.
Door de eeuwen heen lezend lijkt maatschappelijk vertrouwen in een samenleving die het samen moet doen en verantwoordelijkheid neemt voor het territorium de essentie van het RO-bestel. Planners staan telkens open voor nieuwe, vaak buitenlandse, ideeën en de maatschappij blijkt in staat daarnaar ook vrij gestructureerd te handelen, dikwijls in contrast met dat buitenland. Natuurlijk zit er een zekere tragiek in de traagheid van de planvorming en een maatschappij die bij uitvoering alweer verder is. Maar die “ongelukken” voelen aandoenlijk aan ten opzichte van het huidige tijdgewricht waarin het handelen ontbreek. De survey before plan heeft plaatsgemaakt voor een eindeloze survey in een politiek verlamd bestel. Ook de afwezigheid aan langetermijnvisie steekt, in vergelijking met de periode na de oorlog zou men nu rustig tot 2070 vooruitkijken. Nu is 2050 al veel te ver weg en richten we ons op 2030. Op het moment dat we die het hardste nodig hebben ontbreekt het plan en de instituties om die te maken. De andere duidelijk les is dat al vanaf de zeventiende eeuw de regionale schaal het speelveld is waar resultaten kunnen worden behaald. Dat blijkt telkens opnieuw en geeft wellicht ook in deze tijd hoop en richting.
Het laatste hoofdstuk heeft doordat het vooruit kijkt een ander karakter. De belofte om daarmee de ruimtelijke ordening in een nieuw tijdsgewricht te positioneren wordt helaas niet waargemaakt. De existentiële urgenties van watermanagement, klimaatmitigatie en -adaptatie alsook het ineenstorten van het ecosysteem, zijn ondergeschikt gebleven aan woningbouw en de andere klassieke thema’s. De andere fundamenten voor de Ruimtelijke Ordening van de toekomst worden niet duidelijk en daarmee overtuigt het pleidooi dat het land nooit af is niet. Ook dit boekwerk is nooit af dus dat punt wordt ongetwijfeld in een volgende editie doorontwikkeld.