Gemeenten vervullen hierin een spilfunctie: zij krijgen meer keuzevrijheid om op lokaal niveau in te spelen op de behoeften van initiatiefnemers en belanghebbenden. Hierbij is de overheid niet meer de almachtige bepaler of toetser van wat kan en mag gebeuren, maar veel meer regisseur. Omdat een initiatief veelal een belangenafweging over meerdere sectoren vraagt, is een integrale aanpak vereist.

Gemeenten dienen dus verder te kijken dan hun eigen grenzen en samen te werken met andere partijen uit de keten. Hierbij hoort ook het leren om effectief netwerken te organiseren in relatie tot regionale partners, zoals buurgemeenten, omgevingsdiensten, veiligheidsdiensten, GGD, provincie, waterschappen en andere organisaties. En ook het versnellen van de besluitvorming, het verhogen van het gebruiksgemak (procedures zijn korter en er zijn minder vergunningen nodig) en het komen tot een samenhangende benadering tussen beleid en uitvoering, vormen een onlosmakelijk onderdeel.

Nu is het aan ‘het veld’ om een keuze te maken: gaan we voor oude wijn in nieuwe zakken (doen we zoals altijd en plakken we er een andere noemer op) of omarmen we de nieuwe intenties en grijpen we de kans om te vernieuwen te verduurzamen?

Mijns inziens is er maar één keuze. De digitalisering, technologische mogelijkheden en het bewustzijn over klimaateffecten ontwikkelen zich zo snel dat dit een grote invloed heeft op de klantvraag (van burgers en ondernemers en uitvoerders). Deze complexiteit maakt anders werken met de focus op samenwerking in netwerken en in partnerships onvermijdelijk.

Neem als voorbeeld wasmachinefabrikanten. Zij hebben nu geen baat bij een langere levensduur van hun machines. Maar als consumenten gebruikscontracten zouden afsluiten en gaan betalen per draaibeurt, verandert dat en ontstaat er opeens wel een belang voor duurzame machines. Zo ook in de bouw; wanneer ontwikkelaars en investeerders verantwoordelijk zijn voor de longterm life-cycle van een gebouw of wijk, inclusief het energieverbruik, en gaan werken vanuit de circulaire economie gedachtengoed, dan hebben zij direct belang bij flexibel en duurzaam bouwen.

Een ander mooi voorbeeld vormt Dublin. Deze stad is vanuit verpaupering binnen 5 jaar “omgetuned” naar een leefbare stad. Dit was binnen de oude regelgeving onmogelijk geweest. In essentie heeft Dublin vanuit de burger- en ondernemerswensen zijn werkwijze herzien zodat situaties efficiënter en sneller aangepakt worden. Het is ze nu gelukt echt te innoveren, in plaats van  alleen te verbeteren. Dit door grootste kansen zichtbaar te maken én te realiseren. Dus nu aan de slag! 

“Mensen overschatten wat ze op korte termijn kunnen realiseren, maar onderschatten het verschil dat ze op langere termijn kunnen maken”
Mabel van Oranje - Wisse Smith

1. Compacte visie, focus op uitvoering

• Voorkom eindeloze visie trajecten met alleen je eigen organisatie
• Bedenk samen met de spelers regionaal en per gebied welk potentieel jullie zien en welke “identiteit-smaken” het gebied zou moeten krijgen. Geef hierbij participatie bewust vorm (zie digitalisering)
• Focus je op de bedoeling van de wet; Voorkom bijvoorbeeld het simpelweg ombuigen van bestemmingsplannen naar omgevingsplannen en laat digitalisering niet alle aandacht vragen.

2. Partnerschap

• Investeer vroeg in een breed netwerk met lokale partners zoals  provincie, waterschap en regiogemeenten. En investeer in relaties die nieuwe kansen bieden.
• Soms weet jij vooraf nog niet precies welke partijen veel kunnen betekenen; sluit dus niemand uit. Juist samen kennis ontwikkelen over de Omgevingswet werkt verbindend.
• Maak helder onderscheid tussen de bedenk- inspraak-, besluitvorming- en operationele fase en ontwerp dit proces zo lean mogelijk.

3. Vernieuwende pilots en succes maak je samen

• Werk aan vernieuwende pilots die inspireren en doen geloven, ook als de huidige “lijn” geen tijd heeft of het belang nog niet ziet.
• Slaat de vlam over, werk dan juist samen met  de lijn en benut hun kennis en expertise. Zij worden daardoor mede-eigenaar van de nieuwe wijze van werken wat het collectief succes versterkt.

4. Pluk nu al laaghangend fruit

• Met de omgevingswet verandert de basisbenadering van een ingediende aanvraag van: “nee, tenzij naar: ja, mits”. Meebewegen is belangrijker dan het volgen van de bureaucratie. Er is veel te winnen door hier nu al mee te oefenen. Door bijvoorbeeld gelijk in gesprek te gaan met burgers en ondernemers die initiatieven tonen of vergunning- of bestemmingsverzoeken doen. Ik zet hierbij vaak de klantreis-methodiek in.
• In een dialoog bereik je vaak meer dan met juridische afwikkeling van dossiers. Achterhaal hun wezenlijke vraag en beantwoord deze zo snel mogelijk. Lastigere cases bespreek je bijvoorbeeld wekelijks in multidisciplinaire teams waardoor je samen “moresprudentie” opbouwt – “zo doen wij dat hier”. En door deze zaken vast te leggen groeit langzaam een integraal moreel kader vanuit de bedoeling in plaats van vanuit de oude gewoonte.

5. Ga digitalisering niet uit de weg

• Het is in de Omgevingswet de bedoeling dat via een google-maps achtige applicatie in één klik duidelijk is of een bouwplan op een plek is toegestaan en wat de ruimtelijke context is. Dit klinkt als toekomstmuziek, maar de ontwikkelingen gaan snel. Zorg dan ook dat het gegevensbeheer gedigitaliseerd en geheel op orde is.
• En benut digitale participatietools (bijvoorbeeld Youmee) die ondersteunen bij de juiste input en heldere besluitvorming. Bovendien beschik je dan gelijk over ‘korte lijntjes’ om mensen geïnformeerd te houden.

6. Het wegen van belangen en normen

• Het afwegen van belangen en normen na alle inspraak is een van de lastigste onderdelen. Door betrokkenen te helpen het geheel te zien, voorbij hun eigen discipline en belangen, ontstaat een collectief beeld van welke belangen gediend moeten worden en welke tegenstellingen er leven.
• Benut bijvoorbeeld de Deep Democracy werkwijze waarbij de besluitvorming wordt verrijkt met de ideeën van de minderheid. Ideeën die normaal snel overvleugeld raken, worden in deze werkwijze wel gehoord en meegenomen in de herformulering van het besluit. Hierdoor wordt de wijsheid van het collectief benut en worden dus betere, breder gedragen, besluiten genomen.
• Een voorbeeld over normen-afweging speelt in Zaanstad. Daar leeft de wens om ook wonen mogelijk te maken in een binnen stedelijk havengebied waar volgens de huidige norm iets te veel geluid heerst. Als de verschillende disciplines bereid zijn om te werken vanuit mogelijkheden - “hoe krijgen we dit op een goede manier voor elkaar”-  liggen kansrijke oplossingen in het verschiet.

7. Bouw aan een innovatieve leercultuur

• Het is heel menselijk  om alles van tevoren te bedenken en vast te zetten. Maar de kracht zit juist in experimenten en innovaties. Het concept van ‘Design Thinking’ (ook gebruikt in Theory U) helpt daarbij goed: verdiep je in de uitdaging, bouw een prototype voor een oplossing, test deze bij de “gebiedsbetrokkenen”, leer van de ervaringen en bouw een volgende versie die beter werkt. Door die cyclus snel en vaak te doorlopen, ontstaat een steile leercurve met snelle verbetering van de kwaliteit van de oplossing en betere resultaten.

8. Creëer betrokkenheid en eigenaarschap, beheers de controle neiging

• De kern van de verandering zit straks in de wijze waarop een ambtenaar, bestuurder en raadslid straks met de aanvrager omgaan. Hun competenties, attitude en samenspel zijn alles bepalend voor de effectiviteit. Als de medewerkers, het management en de bestuurders de slag niet maken met de participerende burger of ondernemer, verandert er niets, hoe mooi de gedachte van de wet ook is. Dus niet zozeer in het planningsschema zetten wanneer je wie informeert, maar juist actief betrekken, oefenen, leren in de praktijk, reflecteren op successen en mislukkingen, in interactie met de betrokkenen uitvinden wat wel en niet werkt.

Er is dus heel veel te winnen door samen te werken en anders te werken. Dat klinkt eenvoudig, maar daar is wel wat voor nodig. Decennialang was er een vaste manier om te werken, waarbij onzekerheidsreductie centraal stond. Vastgeroeste automatische controlepatronen krijg je er niet zomaar om. Naar onze ervaring zorgt tijdig beginnen met een nieuwe blik ervoor dat het wel lukt.

Succes!

Aafke Osse managing partner bij MaakRuimte