Zo stond ik deze zomer met mijn gezin aan de zuidelijke rand van de Grand Canyon in Arizona, USA. Wereldberoemd, en door de vele foto’s weet je wat je te wachten staat, maar ik was er nog niet eerder geweest. Eenmaal ter plekke sta je eerst te genieten van de overweldigende, grootste schoonheid van dit stuk aarde. En ja, inderdaad, het klopt met de foto’s: de Colorado River lijkt smal, de canyon is erg diep en de overkant is ver weg. Wat een adembenemend uitzicht! Pas in tweede instantie valt iets heel anders op, waar niet eens een acuut geval van beroepsdeformatie aan ten grondslag ligt. Langs die wereldberoemde afgrond staan bijna nergens hekken. Dat lijkt onbelangrijk, maar is cruciaal voor de ruimtebeleving. Ja, het is gevaarlijk, je kan er immers op de meeste plekken zomaar indonderen – hetzij per ongeluk, hetzij expres. Maar wie dat eenmaal ten volle beseft, voelt zich opgelucht. Iedere zweem van ‘tot hier en niet verder’, ieder gevoel van begrensd zijn, van tegengehouden worden, is hier afwezig. Integendeel, moeder natuur heet je hier hartelijk welkom. De diepe afgrond zelf vormt de grens. Al dat niets in de onmetelijk opening voor je, de ruimte tussen waar je staat, de bodem van de kloof en de overkant, doet je stilstaan. Space, the final frontier? Eigenlijk wel. Maar ook vrijheid. De vrijheid om te gaan waar je wilt, ja zelfs de vrijheid dood te mogen vallen, voelt aan de rand van deze afgrond als niets minder dan een oprechte verademing. Ik denk dat het wonderschone en uitnodigende karakter van deze plek zelfs bij de meest vastbesloten zelfmoordenaar de drang doet verdwijnen daadwerkelijk te willen springen.

U begrijpt, terug in Nederland erger ik mij aan iedere schutting, iedere vangrail, ieder tuinhek en iedere geluidswal (ja, vooral die!), en erger ik mij aan ieder gevoel van begrenzing dat een dergelijke constructie bij mij oproept. En dat terwijl ons land aan de andere kant van bijna ieder hek net zo plat weer verder gaat! Je kán er niet eens in vallen! Ik mis de ruimte, de wijde blik, de vrijheid. En dan ontstaat het besef – dat komt door die ‘andere ogen’ uit het begin – dat de vele fysieke barrières in Nederland niet meer uitsluitend uitingen van begrenzing, veiligheid en afscherming zijn. Ik zie ze steeds meer als de gematerialiseerde Nederlandse hokjesgeest. Alles opdelen, alles categoriseren, dat kunnen we, en wel zo rigoureus, dat er geen plukje Nederland meer over is waar nog nooit over is nagedacht, waar nog nooit over is vergaderd en waar nog nooit een ontwerper met zijn tengels aan heeft gezeten. Hier was ik tot vorige maand nota bene trots op! Het is niet de menselijke maat die in onze steden de boventoon voert en bij ontwerpers prevaleert, het is de angst voor leegte. Horror vacui, Latijn voor de ‘vrees voor het lege’, is het basisprincipe voor de inrichting van Nederland. Zoals schilders van Griekse vazen of makers van miniaturen van Bijbelse taferelen ieder leeg plekje opvulden met fantasiedieren of ornamenten, zo vullen wij de plankaart van Nederland met tot op de millimeter doorgedetailleerde molgoten en opsluitbanden.

Ik moest het even opzoeken, maar in de filosofie staat horror vacui voor de menselijke neiging alles te willen verklaren, alles te willen duiden, alles een ‘plekje te willen geven’. Nou, daar zijn we erg goed in geworden. Te goed.

Hier zit ook de verklaring in waarom Frankrijk al jaren het populairste vakantieland is voor Nederlanders (zeker ook ambtenaren!). De ongeorganiseerde bende in dorpjes, de rommelige wegen, het gebrek aan duidelijkheid in het landschap wat wel of niet mag en waar je wel of niet mag komen: voor drie weken vinden we dat heerlijk. De vaak verguisde Franse slag maakt dat we ons even kunnen voelen als de vaak juist zo gewilde God in Frankrijk.

Onze eigen ruimtelijke-ordeningspraktijk zou hier eens goed bij moeten stilstaan. Van horror vacui naar Grand Canyon. Van ruimte vullen en volbouwen naar ruimte maken. Ook in het hoofd. Om daarna, al is het een uurtje, geen ingrepen te doen. Niets. Geen interventies. Laat het. Laat de ruimte de ruimte.

Wat een rust.