We blikken met initiatiefnemer Paul Hendriksen terug op het bouwproces. Wat maakte van dit bijzondere DIY-proces uiteindelijk een succes?

Het idee ontstond in 2005. Paul Hendriksen woonde in een rijtjeshuis in Deventer en wilde het binnenklimaat verbeteren door een leemlaag aan te brengen op de wanden van een van zijn slaapkamers. Iemand attendeerde hem op het  ‘earthship’-concept. Paul raakte enthousiast en besloot mee te gaan helpen bij een earthship-project in Zweden. Terug in Nederland wilde hij graag zelf zo’n  earthship-huis en dat idee sloeg om in de wens om een complete earthship-wijk te gaan bouwen.

Foto's: Karin de Gorter

Begin 2006 startte Paul gesprekken met de gemeente Deventer. Het idee was dat de gemeente als partner in plaats van ‘end of the pipe-bouwloket’ zou gaan participeren in het project. Paul nodigde 10 potentiële medebouwers uit voor een presentatie van het concept. Er kwamen 75. Maandelijkse vergaderingen waarin de ideeën verder werden ontwikkeld, volgden. In november 2006 richtte de groep de Vereniging Aardehuis Oost- Nederlandop.

Met de gemeente leek er in 2007 een doorbraak in zicht. Groen Links ging deel uitmaken van het gemeentebestuur en de film van Al Gore stond volop in de belangstelling. Maar een zware reorganisatie deed B&W toch afzien van een rol in het project. De groep besloot dat de earthship-wijk er hoe dan ook moest komen. Paul startte gesprekken met de gemeente Olst-Wijhe en deze waren succesvol.  

Na het besluit om in Olst te gaan bouwen, is de groep gesloten. Uitgangspunt was om maximaal 25 huizen te bouwen en er waren afspraken over de maximale duur van het bouwproces. Daarbij paste de groepsgrootte van dat moment. Paul meent dat 25 families de ideale groepsgrootte is voor een samenwerk- en samenleefverband. Alles valt of staat met onderling vertrouwen. Bij meer dan 150 leden vinden er afsplitsingen plaats.

Na afronding van het bouwproces bestond de aardewijkgemeenschap uit 40 volwassenen en 30 kinderen. Omdat de groep is gevormd vanuit gebundelde netwerken is er diversiteit qua leeftijd, beroep en opleiding. Toch zijn er van de 23 huishoudens met wie de wijk uiteindelijk is gerealiseerd  nog slechts 3 afkomstig uit de oorspronkelijke groep.  

Volgens Paul spelen ‘dromers’ in de beginfase een belangrijke rol. Maar niet alle ‘dromers’ maken de stap naar de realisatiefase. Een aantal haakte af toen het project concreter werd en het gesprek bijvoorbeeld gevoerd moest worden over geld en ureninzet. Mensen die het fijn vonden dat er al een ontwerp lag, haakten op dat moment juist aan. 

Het bouwen van een aardehuizenwijk is fysiek erg zwaar. Gezondheidsproblemen, geld- of tijdgebrek, onvoldoende aansluiting bij de groep of een verminderde affiniteit met de werk- en leefwijze tijdens het bouwproces (langdurig wonen in een woonwagen op het bouwterrein) waren andere redenen om te stoppen. Ook waren er deelnemers die zich onvoldoende hadden gerealiseerd dat ze na de bouw deel uit zouden gaan maken van een hechte woon- en leefgemeenschap.  

Met de gemeente Olst-Wijhe waren de lijnen kort, er werd snel geschakeld en de gemeente opereerde vraaggericht. Toen Olst-Wijhe zich als partner ook financieel had verbonden met het Aardehuizenproject, volgde woningcorporatie Salland Wonen.

Salland-Wonen kwam met de Vereniging Aardehuizen overeen dat de Vereniging drie huurwoningen voor de corporatie ging bouwen. De Vereniging mocht bepalen wie de huurders werden en de corporatie zou de financiële screening van de huurders doen. Ook Bouwbedrijf BAM verbond zich met het project. BAM interesseert zich voor vraaggericht en duurzaam bouwen en wilde van het proces in Olst leren, ook door het te ondersteunen.

De Vereniging Aardehuis was zelf de opdrachtgever van het project. Als gevolg daarvan waren alle toekomstige bewoners aannemer en uitvoerder. Paul speelde hier samen met hen een rol. Dit gold ook voor Paul Hendriksen. Hij had drie externe bouwopzichters ingehuurd. Voor hen was hij opdrachtgever, maar als hij zelf aan het bouwen was, had hij als bouwvakker te maken met de opzichters.

De Vereniging Aardehuis heeft al vroeg in het proces een professionele procesbegeleider ingehuurd met verstand van zelfbouw èn van eco-CPO. Deze professional, Katja van der Valk, begeleidde de groep ook in het bewustwordingsproces. Zo ontstond ondermeer het inzicht dat na de ontwerp- en planfase de bouwfase nog twee keer zo druk zou worden. Dit was iets waarop de deelnemers zich op dat moment nog niet bewust waren.   

In het jarenlange samenwerkingsproces heeft de groep te maken gehad met onvoorziene omstandigheden, tegenslagen, ups en downs. Dat het de groep uiteindelijk is gelukt het bouwproces tot een goed einde te brengen, wijdt Paul Hendriksen vooral aan het feit dat vanaf het begin sterk is geïnvesteerd in sociale samenhang en zorgvuldige besluitvorming. Altijd was er tijd en aandacht voor elkaar en voor de veiligheid binnen de groep.

De groep heeft voor het sociocratische besluitvormings- en organisatiemodel gekozen. Er wordt gewerkt met inclusieve besluitvorming op basis van consent. Dit betekent dat elk individueel volwassen lid van de Vereniging Aardehuis een besluit draagt. Heeft iemand een bezwaar, dan wordt dit bezwaar geuit en onderbouwd en probeert de groep het bezwaar weg te nemen.

In 2013 was er een serieuze crisis. Faillissement dreigde door het veel te trage bouwtempo. Alles wat denkbaar is, moest de groep immers nog leren en onder andere het bouwen met oude autobanden was zeer arbeidsintensief, mede door de aanpassing in de constructie door aanleg van betonnen stekken en ringbalk. En het bleek toch lastig te organiseren en  ook waren er flinke logistieke problemen. Met de corporatie was er de harde deadline voor het opleveren van de drie huurwoningen, voor eind 2013, terwijl er in mei 2013  nog maar twee (eigen) woningen  waren gerealiseerd. Ingrijpende beslissingen waren nodig.

Met de hele groep werd besloten om het opleverniveau te verlagen tot casco. Woningen zonder binnenmuren, maar met meterkast moesten door de individuele bewoners zelf worden afgebouwd.  De constructie met autobanden werd vervangen door stro- en houtskeletbouw en het principe dat iedere bouwer alles moest kunnen, werd losgelaten. Er werden gespecialiseerde teams geformeerd die elkaar qua werkzaamheden op konden volgen.

Deze veranderingen hadden consequenties voor het sociocratische organisatiemodel. Werkkringen werden samengevoegd met een groter mandaat om besluiten te nemen en de werkkring Aannemingsbedrijf werd de kring waarin voortaan alle besluiten werden genomen die direct te maken hadden met de bouw van de woningen. De coördinatietaken van de drie professionals werden door de groep overgenomen. Er werd flink bezuinigd.

Dit alles had effect. In een jaar tijd werden 18 woningen opgeleverd en in november 2014 was de allerlaatste woning casco gereed.   

De bewoners van de Aardehuizenwijk hebben samen bergen verzet en problemen getackeld. Het vertrouwen dat ze het met elkaar gingen redden, is tijdens het bouwproces versterkt. De gekozen werkwijze wordt daarom voortgezet bij de verdere wijkontwikkeling. Het is de bedoeling dat de wijk wordt ingericht volgens het principe van de permacultuur. 

Met de gemeente Olst-Wijhe heeft de Vereniging Aardehuis een adoptie-overeenkomt gesloten over een stuk grond van bijna 1 hectare dat tussen de wijk en het spoor ligt. Hier zal een pluktuin komen die ook gebruikt kan worden door mensen van buiten de Aardehuizenwijk.

Naast de permacultuur zijn er plannen voor een bezoekerscentrum met o.a. een educatieve functie. Wijkbewoners kunnen er werken en er wordt gedacht aan een semi-commerciële poot. Met de verworven kennis en kunde zou de groep immers ook kunnen gaan bouwen voor anderen. Andere plannen om iets te gaan betekenen voor de lokale economie zijn in ontwikkeling. 

-----------------------------------

http://www.aardehuis.nl