Dat lijkt een moeilijke opgave, maar het is Meyer gelukt hier een boeiend boek van te maken. Meyer pleit voor een integraal watermanagement en laat aan de hand van de geschiedenis en belangrijke actuele vraagstukken zien waarom.

De vorming van de natiestaat wordt verteld aan de hand van kaarten en civieltechnische ingrepen en vooral ook rond mensen. Juist die mix maakt het mooi. In een drieluik vertelt Meyer een beeldend verhaal van de ontginning van, en de stads- en natievorming in het lage deel van Nederland. Hij kijkt terug, maar wel met het hart in het heden. Regelmatig zitten er impliciete verwijzingen in naar actuele vraagstukken. Zoals in een verhaal over de stadsvorming in Holland waarin wordt uitgelegd dat tussen 1575 en 1625 maar liefst vijftig procent van de nieuwe inwoners in de Hollandse steden uit het buitenland kwam, wat tot een opvallend gemêleerde bevolking leidde.

In 88 pagina’s belanden we in intrigerende vaart in de twintigste eeuw. Daarna vertraagt en verdiept de vertelling. Het hoofdstuk over een welvarende en egalitaire natie in een veilige delta gaat over de twintigste eeuw, een periode van kustlijnverkorting, industrialisering, ruimtelijke ordening en de ruimtelijke metamorfose van Nederland. Dit verhaal wordt verteld aan de hand van nieuwe instituties, politiek, belangrijke gebeurtenissen en opvallende personen. Een van die personen is Johan van Veen. Hij wordt door Meyer opgevoerd als een van de belangrijkste deltahelden van de afgelopen eeuw. Van Veen schreef in 1948 het boek met de pakkende titel Dredge, drain, reclaim! Met daarin prachtige infographics avant la lettre over onze baggervloot. Deze ingenieur bij Rijkswaterstaat presenteerde 29 januari 1953 een ‘voorstel ter verbetering van de gehele zuidwestelijke delta’ en had eerder in zijn carrière al gewaarschuwd voor de slechte toestand van de dijken. Twee dagen later was de Watersnoodramp een feit en werd het werk van Van Veen in een klap actueel. Uiteraard is er daarna veel aandacht voor het Deltaplan. Maar dat is terecht: door het Deltaplan raakten staat, ruimtelijke ordening, economie en waterstaat nauw verweven.

Daarna volgt een hoofdstuk over metropoolvorming in een adaptieve delta. Voornamelijk een verhaal over de barsten, breuken en beloftes in het huidige versnipperde landschap van politiek, beleid, economie en klimaat. Dit is een meer persoonlijk hoofdstuk waarin Meyer het door hem zelf (samen met anderen) ontwikkelde concept van het Robuust Adaptief Raamwerk introduceert en uitwerkt. Wat hij daar mee wil wordt dan geleidelijk duidelijk. En dan zijn de kaarten van Teake Bouma ontzettend belangrijk. Die zijn even simpel als doeltreffend. Bouma begint zijn kaartreeks van Nederland met het jaar 1200, met legenda in de binnenflap, maar echt nodig is die niet: het beeld spreekt voor zich. Door het boek heen laat Bouma in een soort simultane beeldvertelling Nederland veranderen: de lage landen omstreeks 1500, 1900, de expansie in de tweede helft van de twintigste eeuw, de ‘voltooiing in 2015 en dan als sluitstuk de Nederlandse delta in de context van de Noordwest-Europese megametropool. Die laatste kaart zet mooi de toon van het laatste hoofdstuk over de nieuwe staat van de delta. Nederland is toch niet af, er begint een nieuwe fase. De streng geregisseerde samenhang tussen staat, waterwerken, ruimtelijke ordening en de bijbehorende internationale reputatie is verdampt. Deregulering en metropoolvorming zijn de nieuwe normen. Het stedelijk gebied intensiveert, het water stijgt, en dat vraagt om robuuste (brede) overgangen tussen land en water. Meyer ziet in het Deltaprogramma (van de staat) echter niet het benodigde Adaptief Delta Management om dat te bereiken. Het Deltaprogramma is daarvoor te veel gericht op voorzichtige aanpassingen van het bestaande.

Die focus op het bestaande neemt het zicht weg op de langetermijnkansen en -vraagstukken. Meyer plaatst de Nederlandse delta in het slot nadrukkelijk in een internationaal perspectief. De eerder genoemde kaart van Bouma helpt daar bij. We zien de Nederlandse delta vanuit een breder perspectief, wat leidt tot een andere framing. In de megametropool van Noordwest-Europa zijn de zuidwestelijke delta en het IJsselmeer metropolitane ‘verademingen’ waar je iets andere ambities bij kunt voorstellen. Op de lange termijn is de fixatie van de rivierwater afvoer (van heel Noordwest-Europa) via de Nieuwe Waterweg niet te handhaven: een zuidwaartse verschuiving past beter bij de natuurlijke dynamiek en lost bovendien veel problemen op. En Meyer gaat verder in deze internationale scope. Klimaatverandering is niet het grootste probleem in stedelijke delta’s. De steeds maar doorgaande verdieping van de vaarwegen in de riviermondingen is erger. Diepe vaargeulen die ver landinwaarts gaan staan haaks op duurzame hoogwaterbescherming in combinatie met natuurontwikkeling. Dat moet en kan anders. Mede door de Dutch Dialogues verkennen Amerikaanse ingenieurs nu de mogelijkheden voor New Orleans als ‘America’s Water City’ met een herstructurering die bijdraagt aan natuurlijk herstel van het natuurlijk systeem. Een ‘Levende Delta’, dat is het wenkend en realistisch perspectief voor de nieuwe staat van de delta.

Dit is een interessant boek voor een breed publiek: bestuurders, planologen, ontwerpers en ingenieurs. En nog veel meer eigenlijk. Voor studenten is dit ook wel een aanrader. Met zo’n boek ben je snel ingewijd in het deltamysterie van dit land: ‘God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland’.

Han Meyer, met kaarten van Taeke Bouma, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen en Han Meyer, Rotterdam, 2016.