Speciale websites, filmvoorstellingen en documentaires probeerden die vragen te beantwoorden – met succes. Eén ding sprong mij het meest in het oog: het 2015 uit de jaren 1980 zag er vooral heel erg jaren 1980 uit. En dat is niet zo gek. Denken over de toekomst zit altijd vast in de eigen tijd, dat is immers ons enige denkkader. En dat heden, het zal u niet verbazen, is op zijn beurt onlosmakelijk verbonden met het verleden. Ook voor die stelling zat bewijs in de film. ‘Back To The Future 2’ gaf, zowel voor de kijker nu als die in de jaren 1980, een veilig, herkenbaar beeld wat betreft openbare ruimte, het gebruik ervan (op vliegende auto’s na), en het uiterlijk van de gebouwen erlangs. En dat was een rake voorspelling, kijk maar om u heen. De met gelikte renderings voorspelde computer-aided-architecture is niet doorgebroken. We gebruiken nieuwe technieken (BIM, 3D printen) blijkbaar vooral voor het oude en vertrouwde.

In het boek Retromania (2011) betoogt auteur Simon Reynolds dat het complete cultuuraanbod van tegenwoordig vooral retro is. De mode is vintage of van fabriekswege voorversleten, musicals heten ‘Grease’ of ‘The Bodyguard’, ons voedsel is te ambachtelijk voor woorden, de populairste architectuurstijl is al jaren ‘jaren-dertig’ en de popmuziek beweegt zich van mash-ups via pastiche tot het integraal naspelen van de plaat van een ander. Reynolds is popjournalist, dus zijn meest krachtige voorbeelden komen uit die wereld. Gelukkig voor ons komt hij ook met een handige term die breder inzetbaar is: recontextualiseren. Een mooi voorbeeld daarvan uit de architectuur is het inmiddels beroemde hotel in Zaandam, u weet wel, die opeenstapeling van Zaanse huisjes. De Zaanse traditie is hier in een nieuwe tijd geplaatst (namelijk het heden), van de Zaanse Schans naar het centrum verhuisd, in een nieuwe functie gezet (hotel) en in een nieuwe relatie gestopt (gestapeld in plaats van tegenover elkaar in een nette straat). Hier is dus zelfs sprake van een maar liefst vierdubbele recontextualisatie: het oude vertrouwde is opgepakt, verplaatst, omgekat en verveelvoudigd als ware het een op hol geslagen celdeling. De moderne mens herkent het, fotografeert het en accepteert de nieuwe context volledig. Het innovatieve aan dit bouwproject is juist en vooral die nieuwe context. En die is niet retro, die is honderd procent nu.

Ook steden hebben te maken met recontextualiseren. Soms tijdelijk, soms blijvend. De Grand Prix van Monaco, één van de autoraces behorend bij het wereldomvattende Formule 1-circus, wordt sinds jaar en dag gehouden in de stad Monaco. In het raceweekend zijn de straten afgesloten voor het gewone verkeer en is een deel van de stad omgevormd tot circuit. Ook hangen er dan overal camera’s om de race te kunnen uitzenden. Op dat moment is Monaco geen stad meer, maar een circuit met bebouwing erlangs. De stad is even weggeorganiseerd, gedurende een lang weekend gerecontextualiseerd, is even decor voor auto’s in plaats van decor voor stedelijk leven. Als de race is afgelopen en de televisiezenders zijn verdwenen, is Monaco gewoon weer Monaco en is alles weer goed.

Er zijn ook camera’s die blijven, zoals bewakingscamera’s, flitscamera’s en politiecamera’s. Vooral op plekken waar het druk is, zoals binnensteden, hangen ze overal. De bedoeling van die camera’s lijkt een gevoel van veiligheid op te willen roepen en van iedere stad een controleerbare en behapbare gemeenschap te maken, hoe druk het ook is. Maar de stad was toch bij uitstek de plek waar wij vrij en anoniem kunnen zijn? Zijn al die camera’s daar dan niet eerder een ontkrachting van? Want wie zit daar aan de andere kant van die camera? En wat gebeurt er met al die beelden waar ik op sta? Zo zijn de meeste binnensteden ter wereld, zonder een steen te verplaatsen, omgevormd tot één groot, beveiligd en in alle opzichten gecontroleerd winkelcentrum. Door een element toe te voegen, de camera, is de context een totaal andere geworden. Is dit nu waarom stedentrips en Airbnb zo populair zijn? Er ‘even tussenuit’, om ergens anders exact hetzelfde te doen, te zien en mee te maken – en bij al die handelingen te worden vastgelegd? We verplaatsen onszelf naar een andere context, maar komen bedrogen uit. We wisselen alleen ons decor. We recontextualiseren onszelf – maar wel zo dat we het zelf nog begrijpen. Een gladgestreken wereld, waar alleen de gebouwen wisselen en we het ene moment verkoeling krijgen van de airco om daarna met een deken onder de terrasverwarming kruipen. Temperatuurverschillen zijn zo jaren 1980…

Als over twintig jaar het Internet of Things de Smart City mogelijk heeft gemaakt en we dankzij de realtime verwerking van Big Data op de achterbank van onze zelfrijdende auto schadevrij op onze bestemming aankomen, vieren we op 21 oktober de vijftigste verjaardag van ‘Back To The Future’. En wellicht zullen we dan met z’n allen constateren dat er niet zo heel veel lijkt veranderd, ondanks ‘dat iedereen dacht dat…’

Maar waarschijnlijk zien we dan de context niet.