Dit alles weerhoudt het College van Rijksadviseurs er niet van gestaag door te werken in de Toekomstacademie. “Ontwerpen als manier om de vele mogelijke toekomsten te verkennen en om te onderzoeken hoe we daarmee nu om moeten gaan. Ontwerpen, kortom, als een manier van denken én van handelen. Ontwerpend denken maakt het speelveld groter in tijd en ruimte, formuleert ongemakkelijke vragen, stelt frames ter discussie, biedt oplossingen en vergezichten”.

Als eenvoudige socioloog voelde ik me het meest thuis bij toekomstdenken. Daarmee probeer je de toekomst voorstelbaar te maken om in het hier en nu weloverwogen keuzes te maken. Een goede tweede zijn waarden-gedreven scenariostudies. Deze scenario’s helpen om de bandbreedte aan mogelijke toekomsten te verkennen vanuit een ruimtelijke, kwalitatieve en normatieve blik. Met de Vereniging Deltametropool is daar al veel ervaring mee opgedaan, begonnen door Dirk Frieling. Maar ik ben bang, dat het voor deze twee tamelijk luxe benaderingen al te laat is.

Deze zomer was ik in Milaan in het Da Vincimuseum, waar de meeste van zijn ontwerpen en uitvindingen in hout, doek en andere materialen of virtueel tentoon worden gesteld. In bijna alle ontwerpen -maar niet bij de wapens of gevechtstorens- ontbreekt de aandrijving. De vliegvogels hangen in de lucht, de auto staat stil. Wat heeft dit met het onze toekomst te maken? De aandrijving. Veranderingen komen van verschillende kanten en zijn moeilijk te voorspellen. Zo heb ik zelf bijna mijn hele leven gedacht dat toenemende kennis over de aantasting van natuur en milieu tot ander beleid en gedrag zou leiden. Het boek van Rachel Carsons, ‘Silent spring’, leidde tot een verbod op het gebruik van insectenverdelger DDT. Zure regen, de overdaad aan fosfaat in het oppervlaktewater, het gat in de ozonlaag: ze werden succesvol bestreden. Natuurgebieden werden uitgebreid en gekoesterd, maar met de opkomst van het neoliberale denken is er geen sprake meer van serieus klimaat-, natuur – en milieubeleid. De hoop, die opvlamde na het Akkoord van Parijs is verdwenen.

De hoeveelheid schier onoplosbare vraagstukken is zo groot en de urgentie zo hoog, dat mijn denken over de toekomst er ernstig door wordt belemmerd. We staan voor een kantelpunt. Verdergaande opwarming van de aarde kan ons aardsysteem onomkeerbaar veranderen. Met dramatische afname van de biodiversiteit, gebrek aan schoon water en toenemende voedseltekorten tot gevolg. De fossiele industrie heeft decennialang haar bijdrage aan de klimaatverandering ontkend, op dezelfde leugenachtige wijze als de tabaksindustrie het verband tussen kanker en roken tegensprak. Maar de tabakslobby is aan het verliezen.

Wat ik het liefst verder onderzocht zie, is ‘het verbindend natuurlijk toekomstperspectief'. Eind 2019 bracht Wageningen University & Research het toekomstperspectief ‘Een natuurlijke toekomst voor Nederland in 2120’ uit. Vervolgens is een methode ontwikkeld waarin op basis van een beter begrip van het natuurlijk systeem – en de daarmee samenhangende opgaven en kansen voor economie en maatschappij – gezamenlijk een positief toekomstbeeld wordt geschetst. Een toekomstbeeld dat de natuurlijke basis en natuurlijke systemen vooropstelt als gezond fundament voor economie en maatschappij. En dat gaat verbinden, inspireren en verandering aandrijven.