Dat de behoefte aan woningen schreeuwend het aanbod overstijgt is onmiskenbaar. De VN noemt wonen een mensenrecht. Maar moet het gesprek daarmee alleen over aantallen woningen, snelheid en streefgetallen gaan? Waait die gejaagdheid niet zoveel stof op dat het zicht ontnomen wordt op wat we eigenlijk bouwen? En dus welke condities en kwaliteit we aan onze huidige en toekomstige generaties nalaten? Ik denk dat er twee problemen zijn.
Ten eerste lijkt het onze praktijk momenteel aan een infrastructuur voor een cultuur van lerend vermogen te ontbreken. De oorzaak ligt wellicht bij de decentralisatie van de ruimtelijke ordening door minister Dekker in 2006.
Daarmee werd het primaat verlegd naar de huidige circa 352 gemeenten, verschoof het perspectief van plan naar project – en werden masterplannen uit den boze. Met de daaropvolgende afschaffing van VROM en de landelijke kennisinfrastructuur zoals NICIS, Nirov, Habiforum, SBRCURnet etc. en de thematische verbreding van het PBL en Platform31 is het gesprek over wat we bouwen versnipperd. De crisis van 2009 bracht vervolgens de definitieve omslag – en heeft de praktijk structureel gefragmenteerd. Ondanks het hernemen van de bouw en de gebiedsontwikkeling op een schaal die niet onderdoet voor de periode van voor 2009 is het landelijke gesprek niet meer hersteld. De ruimtelijke ordening blijft lokaal en fragmentarisch.

Tegelijkertijd is het programma van eisen voor de woningbouw alleen maar complexer geworden. Er zijn vereisten voor circulariteit, duurzaamheid, energie, groen, nieuwe mobiliteit etc. bijgekomen. Er is steeds meer gestandaardiseerd. En je kan niet zeggen dat de budgetten gelijke tred hebben gehouden. Dat wringt en gaat nog meer wringen. Met andere woorden, juist nu we innovatie het hardst nodig hebben ontbreekt het aan een lerende en reflecterende infrastructuur.
Het tweede probleem is dat de nieuwbouw juist ook vanuit ontwerpend perspectief reflectie behoeft. Dat start al bij de locaties van de huidige verdichting. Tot wat voor stad gaan de woonbuurtjes te midden van perifere werkgebieden leiden? Een polycentrische stad misschien? Maar hoeveel massa heb je nodig om polycentrisch te zijn? En als je meer inzoomt zien we in de grotere steden de introductie van een heel nieuw type woningbouw. Deze bestaat uit verschillende vormen van hoogbouw in het blok – en is van een heel nieuwe maat en schaal. De eenvoudige vraag is hoe dat gaat werken. Is er wel voldoende ruimte voor ontwerpers, gemeenten en opdrachtgevers om daarover met elkaar in gesprek te gaan? Vele vragen liggen hierbinnen besloten: de menging van sociaal, middenhuur en koop? De rol van de semi-publieke binnengebieden? Ook ten aanzien van de straatruimte eromheen. En wat zijn de additionele functies die voor levendigheid en sociale samenhang zorgen? Dit is slechts een greep van de vele vragen.
Het is tijd om de haast en ‘Excel planning’ parallel te laten opgaan met een krachtige reflecterende dialoog over hoe we met elkaar de best mogelijke stad en leefomgeving maken. Deze huidige verbouwing ‘happens under our watch’. Laten we zorgen dat we echt het verschil maken. De tijd is er rijp voor.