Recensies

Het landschap de mensen. Nederland 1850-1940

zo 23 mei 2021

Het Nederlandse landschap is in een krappe eeuw tijd onherkenbaar veranderd, aldus de historicus Auke van der Woud in zijn vorig jaar verschenen boek Het landschap de mensen. Nederland 1850-1940. Drijfveer achter deze metamorfose was de productiviteitsverhoging van de landbouw.

Vandaar het ontginnen en cultiveren van ‘woeste gronden’ en heidevelden, het egaliseren van het land, het verwijderen van ‘hinderlijke’ landschapselementen, het inpolderen en ontwateren van het landelijk gebied. De landbouw moderniseerde. Nieuwe machines en oogstmethoden, landbouwonderwijs, schaalvergroting en ruilverkaveling deden hun intrede. De omvangrijke groep van kleine boeren met een traditionele werkwijze kromp zienderogen, geholpen door een actieve overheid. Nieuwe polders in de Wieringermeer en Flevoland werden van meet af aan bestemd voor grootschalige landbouw. Het landschap was productielandschap geworden. Naast de tekst maken ook de fraaie zwart-wit foto’s in het boek dit proces aanschouwelijk.

Dit indrukwekkende boek is het jongste deel van het inmiddels magistrale oeuvre van Auke van de Woud over de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland sinds het begin van de negentiende eeuw, begonnen met Het lege land uit 1987. Met Het landschap de mensen richt Van der Woud de volle aandacht op de ondergrond van Nederland. En daarmee is het niet best gesteld. Van der Woud stopt in 1940, de rationalisering van de landbouw en het landschap ging daarna onverminderd door, met dalende veengebieden, wateroverlast en verlies van natuurgebieden als gevolg. Het is wat mij betreft het meest pessimistische boek van Van der Woud, omdat je nergens anders zo goed beseft wat er in het proces van rationalisering van het landschap verloren is gegaan. Dat verlies is grotendeels onomkeerbaar, de resterende natuur zit gevangen in enclaves. Om het verlies nog ten dele goed te maken zijn enorme veranderingen nodig, zoveel maakt dit historische meesterwerk wel duidelijk.