Vanuit mijn werk als veranderdeskundige help ik gemeenten in de voorbereiding van de op handen zijnde wet. Anne Langenesch programmaleider van de Omgevingswet in Zaanstad en ik, zien een aantal opvallende reflexen waarmee mensen reageren op de nieuwe wet. Bij veel gemeenten voelt het als ‘hocuspocus’. Men neigt te denken dat het erg ver van hun bed is en hebben het gevoel er zelf nog niets mee te hoeven. En dat terwijl ontwikkelaars er nu juist wel mee bezig zijn. Sommigen zien de wet als kans om hun stokpaardje kwijt te kunnen. De implementatie van de omgevingswet wordt gezien als de drie decentralisaties in het Sociale Domein. Met deze ervaring op zak is hun reactie: “Dat doen we wel even.” De aanpak van een plan, een gezin, een aanspreekpunt wordt ook gekopieerd terwijl het fysieke component in de omgevingswet ook hele andere dimensies raakt. Bij anderen leeft de gedachte dat de nieuwe omgevingswet regelvrij is. Het gevoel van ‘er zijn geen regels meer, dus we regelen het wel effe onderling’ lijkt vrij spel te krijgen. Vanuit deze redenatie is participatie van de omgeving vaak geen onderdeel; het gaat er dan niet om iets samen te realiseren. Tot slot zijn er ook mensen die denken juist dat de verandering juridisch gezien wel meevalt.

Zij redeneren dat binnen de nieuwe wet zij kunnen blijven doen wat ze altijd al deden, zonder inbreng van anderen en zonder op zoek te gaan naar gedeelde belangen. Hiermee onderschatten al deze mensen de nieuwe wet gigantisch en blijft het doel van de wet door hen onbegrepen. De bedoeling van de Nieuwe Omgevingswet is minder te werken vanuit de systeemwereld en meer vanuit d leefwereld. Bij die fysieke leefwereld gaat het niet alleen over initiatiefnemer(s) die iets willen maar vooral over de bredere maatschappelijke belangen die moet worden meegewogen.Dat vraagt een totaal andere werkwijze. Er moet expliciet speelruimte worden gecreëerd om echt te experimenteren. Het in praktijk leren met en bepalen van alle verschillende ‘spelers’ is cruciaal bij de Nieuwe Omgevingswet. Er is weinig ‘functie houvast’. Mensen zullen steeds weer vanuit ‘de bedoeling’ op zoek moeten gaan naar hun rol, afhankelijk van de vraagstukken die spelen in een specifiek gebied en de haar context. Onderstaande illustratie van een oud-Perzische verhaal over ‘de hele olifant’ onderstreept het effect wat er gebeurt als ieder zijn eigen werkelijkheid ziet. Het is de kunst alle verschillende zienswijze te omarmen (en niet af te branden) en vanuit het totaalbeeld de mogelijkheden en de kansen van een wijk of gebied te zien. De Nieuwe Omgevingswet vraagt een onderzoekende, open houding en tegelijk een helder speelveld over wanneer welk type gesprekken plaatsvinden en hoe besluiten worden genomen. Dit vraagt specifiek leiderschap; mensen die de onzekerheid kunnen verdragen en ‘het niet weten’ kunnen hanteren. Mensen die luisteren en zorgen dat er besluiten worden genomen en afspraken gerealiseerd worden. Want door de nieuwe wet zal ook het gemeentelijk apparaat, van werkvloer tot raad, regelmatig in een nieuw speelveld belanden. Geen sinecure dus, maar wel een kans... Dus aan de slag!