Een blik van buiten is altijd goed, zeker van een VN-rapporteur die in veel landen komt. Eind 2023 bracht VN-rapporteur Balakrishnan Rajagopal een bezoek aan Nederland om te kijken of wij op woongebied een adequate standaard bieden voor alle doelgroepen, zonder daarbij te discrimineren. De uitkomst blijkt erg tegen te vallen. Veel kwetsbare doelgroepen worden niet adequaat gehuisvest. En discriminatie komt voor, met name in de particuliere huursector en ook tussen groepen onderling. Oekraïners hebben een betere woonsituatie dan Syriërs. Kortom, Rajagopal komt tot een schokkende conclusie.
Hij heeft af en toe beroerde plekken gezien. De Tweebosbuurt in Rotterdam, verouderde containerwoningen in Castricum en een tijdelijke opvang voor asielzoekers in Biddinghuizen. De vraag is of deze casussen een getrouw beeld geven van de gemiddelde woonsituatie en of de analyse voldoende breed is gemaakt. Aan de andere kant: je kan ook in Nederland slechte woonsituaties aantreffen. De VN-rapporteur heeft alleen vanuit het woonbelang naar huisvesting gekeken. Dat heeft hij bovendien op een vrij strikte manier gedaan met een heldere, maar lastig te realiseren opgave: elke kwetsbare groep verdient een degelijk dak boven zijn hoofd zonder schimmel, lekkage en enorme hitteproblemen.
De vraag is of wij in Nederland niet te vaak wegkijken van de echte problemen; velen van ons wonen riant in een mooie eengezinswoning en ervaren geen woonproblemen. Een vraag is ook of wij niet striktere keuzes moeten maken. Waar willen wij ons kleine landoppervlakte voor inzetten, als het ons niet lukt om iedereen adequaat te huisvesten? Waarom bieden we buitenlandse studenten opleidingen aan als we hen geen woning kunnen bieden? Waarom telen we in ons land nog meer tomaten voor de export, als we EU-migranten geen goede huisvesting met dito bescherming kunnen bieden?
De VN-rapporteur komt met 65 adviezen, een aantal daarvan is terecht kritisch. Een overheid die niet garandeert dat iedereen een dak boven zijn hoofd heeft, maar wel boetes uitdeelt als je buiten slaapt, is fout bezig. Terecht stelt hij dat er hoge prioriteit moet worden gegeven aan sociale huisvesting voor iedereen die dreigt dakloos te worden. En sloop-nieuwbouwtrajecten vragen om een zorgvuldig participatieproces en goede vervangende woonruimte voor de zittende bewoners.
Als we alle voorstellen uitvoeren, dan moet er flink veel geld bij. En flink wat regels. Licentiesystemen voor makelaars, ranking systemen voor corporaties en bureaus voor arbeidsmigranten, centraal registratiesysteem voor EU-arbeidsmigranten, wettelijk afdwingbare prestatieafspraken en gemeentelijke huurprijsbeperkingen. Ook stelt Rajagopal een flinke reorganisatie voor: het is aan de minister van Huisvesting om alles te regelen, ook de opvang van asielzoekers, inclusief een goede financiering daarvan.
Een bredere belangenafweging ontbreekt in het advies. Daarentegen is het verfrissend om puur vanuit het belang van de bewoner te redeneren. Dan schittert de voorgehouden spiegel scherp. De belangrijkste tekortkoming in Rajagopals advies is, dat hij heel makkelijk heen stapt over de schaarste aan woningen. Hij negeert dat we niet zomaar het tekort aan betaalbare woningen hebben ingelopen. En dat we dus voor een bepaalde periode genoegen moeten nemen met suboptimale oplossingen, dan wel echt heel stevig inzetten op tijdelijke, verplaatsbare permanente woningen.
De woningmarktproblemen anno 2024 zijn een gevolg van decennia falend woonbeleid en komen niet door (asiel-)migratie, stelt Rajagopal. De vraag is of een nieuwe regering ‘hoop, lef en trots’ heeft zijn adviezen uit te voeren. Leg elke nieuwe maatregel langs de Rajagopal-lat is mijn advies: levert deze maatregel adequate huisvesting voor elke doelgroep zonder te discrimineren? Dan zouden zomaar een paar voorgenomen maatregelen op gebied van asielbeleid kunnen sneuvelen.
Anne-Jo Visser
Directeur van de AFWC en redacteur van Ruimte + Wonen
Reacties