Nederland is af heette het nog niet al te lang geleden, het land was klaar dachten we. De grote bevolkingsgroei was voorbij en konden we met economische groei de rekening van het onderhoud betalen. Maar juist dat onderhoud, en het anticiperen op toekomstige ontwikkelingen, is de afgelopen jaren verwaarloosd. Jarenlang zijn er opgaven genegeerd.

Inmiddels is duidelijk dat er ons een grote verbouwing wacht. Grote transities, die we eigenlijk wel hadden voorzien, maar waarvan we de impact nooit voldoende tot ons door hebben laten dringen, staan voor de deur. Klimaatadaptatie, energietransitie, gezondheid, digitalisering, bodemdaling en biodiversiteit. Elk van deze opgaven is ingrijpend, en ze wachten niet op elkaar. Bovendien past de schaal van deze opgaven niet in ons huidig systeem. Ze overstijgen gemeentegrenzen, en gaan niet per se gelijk op met de provinciegrenzen. In het hele land ontstaan nieuwe regionale verbanden, maar deze hebben geen politieke of wettelijke macht. Ook de Omgevingsvisie vult deze regionale leemte niet.

Intussen is er een onmiskenbare beweging van onderop ontstaan, wil Nederland dat burgers participeren en is er een roep om decentralisatie. Hoewel dit alles beter past bij de huidige tijdsgeest heeft het ook effecten waar we misschien minder blij mee zijn: versnippering, ongewenste verschillen, vercommercialisering enzovoort.

We moeten nu snel schakelen, en van een schone lei zoals in de naoorlogse periode is geen sprake. Het gaat in plaats van over de wederopbouw van Nederland, over de wederombouw. De grote verbouwing van Nederland vraagt om toekomstvisie, de bestuurlijke kracht om los te laten, integraal denken en samenwerken.