Zestig jaar later starten we als land weer zo’n grote operatie. Iedereen van het aardgas af. Dit keer geen Rijksoverheid in een sturende rol met een top down planning en strakke uitrol van de nieuwe warmtebron. Maar de gemeentelijke overheid als regisseur. Dit keer zonder de uitvoerende hand van gemeentelijke energiebedrijven zoals het wel het geval was in de jaren zestig.
Bij het maken van films is de regisseur de baas over de acteurs en bepaalt hij of zij vaak met flair de loop van het verhaal. Gemeenten hebben beperkt eigen vastgoed en zijn dus afhankelijk van wat de acteurs, de vastgoedeigenaren (bewoners, bedrijven, corporaties) en netbeheerders, bereid zijn te gaan doen met de loop van het verhaal. Want zij beslissen over de manier waarop zij gaan investeren.
Gemeenten hebben in het Klimaatakkoord in 2019 niet alleen een wettelijke taak als regisseur erbij gekregen, maar ontvangen ook geld van de Rijksoverheid om die taak in te vullen. Menig gemeentelijk bestuurder hoopt daarbij op een ruimhartigere rijksbijdrage. Want leuk zo’n nieuwe taak erbij, maar het besluit van gemeenteraden wat het duurzame alternatief voor aardgas wordt per wijk raakt elke Nederlander achter de voordeur. We gaan elektrisch koken en we krijgen andere warmtebronnen in huis, zoals elektrische warmtepomp, stadsverwarming of wellicht duurzaam gas. Een ingrijpend besluit dus van gemeenteraden.
Voor het goed spelen van het spel, is het noodzakelijk dat de acteurs gaan handelen naar de nieuwe werkelijkheid, zoals vastgelegd in het Klimaatakkoord. Laat ik mij beperken tot twee grote spelers met een maatschappelijke rol in deze transitie: de netbeheerder en de corporatie. De netbeheerder heeft nu wettelijke beperkingen in de keuze tot het aan te leggen of verwijderen van energie infrastructuur en over het doen van grote voorinvesteringen. Ook bij corporaties heeft de ene corporatie meer financiële mogelijkheden of ambities dan de ander. Leg het je huurder ook maar eens uit: én zorgen voor een betaalbare woning zonder lange wachtlijsten én ook zorgen voor de nieuwe kwaliteitsstandaard. Toch heeft die huurder er baat bij. Hij of zij krijgt een comfortabelere woning met een lagere energierekening onder meer door isoleren.

Zou het niet logisch zijn om de rol van de grote spelers dan ook wettelijk vast te leggen? De corporatie krijgt er een kerntaak bij: noodzakelijke duurzaamheidsverbeteringen in sociale huurwoningen als bijdrage aan de nationale klimaatdoelstelling. Ook de netbeheerder krijgt de kerntaak erbij om bij zijn investeringen volwaardig rekening te houden met duurzaamheid, in alle energie infrastructuur van warmtebronnen. En ja, dat betekent dat ook deze partijen financieel daartoe in staat moeten zijn. Want een extra kerntaak is niet gratis. Het afschaffen van de verhuurdersheffing zou bijvoorbeeld veel ruimte scheppen voor deze nieuwe kerntaak van corporaties.  
En zijn we dan klaar als twee grote spelers het nieuwe spel op orde hebben? Nee, want in deze transitiefilm zijn er veel medespelers: de bewoners. En zoals een goede regisseur weet: niet alleen de inzet van de hoofdrolspelers bepaalt de kwaliteit en het verloop van de film. De puzzelstukjes van het verhaal moeten voor de bewoners op goede plaats liggen. Dat betekent dat de overheid goed bewoners moet informeren over wat zij vandaag en morgen kunnen doen om deze overstap te kunnen maken, waar ze goede en betrouwbare informatie kunnen halen en waar ze terecht kunnen voor hulp bij aanpassingen in huis of financiële ondersteuning. Zij zijn immers dé dragers van deze grote transitie.
?Mijn moeder is inmiddels met pensioen. We zullen haar maar niet meer lastig vallen met een nieuw “vakantiebaantje”. Maar het is evident dat we weer voorlichters nodig gaan hebben. En dat zou zomaar eens de buurman of buurvrouw kunnen zijn, die je meeneemt naar de nieuwe wereld: zijn vernieuwde comfortabele huis met een lage energierekening.