PlatformIn de S+RO-Werelderfgoedspecial(oktober 2015) schonk Dr? van Mar-rewijk van de Rijksdienst voor hetCultureel Erfgoed al aandacht aan denieuwe Nederlandse nominaties voorde Werelderfgoedlijst: de Koloni?n vanWeldadigheid, de Romeinse Limes, deplantages van West-Cura?ao en deNieuwe Hollandse Waterlinie (NHW).De NHW wordt voorgedragen alsuitbreiding van de Stelling van Amster-dam, sinds 1996 werelderfgoed. JeroenBootsma legt uit waarom.Twee aaneengesloten waterliniesverbinden ruim tweehonderd kilome-ter verborgen militair landschap vanuitzonderlijke kwaliteit. In 2018 wordtde Nieuwe Hollandse Waterlinie (NHW)bij UNESCO voorgedragen als uitbrei-ding van de Stelling van Amsterdam,die sinds 1996 op de Werelderfgoedlijststaat. Anonieme polders vormen samenmet gedekte wegen, schut- en dam-sluisjes, weteringen, vestingsteden,kastelen ?n de beeldbepalende forteneen waardevol verborgen landschap.De uitbreiding onderstreept de inter-nationale waarde van de Nederlandsemilitair-strategische en civieltechni-sche ingenieurskunst.Waarom een nominatie?De vraag: `waarom een nominatie?'laat zich het beste beantwoorden doorde al erkende Stelling van Amsterdamnaast de NHW te zetten. De NHW isde negentiende-eeuwse verbeterdeversie van een zeventiende-eeuwsewaterlinie. Deze eerste waterlinie hadals doel Holland te beschermen tegeneen aanval vanuit het oosten of zuiden.De bescherming ontstond door hetonder water zetten van aaneengeslo-ten polders. Prima uitvoerbaar, geziende wijze waarop Nederland grip had opzijn waterhuishouding. De negentiendeeeuw vraagt om een verbeterde versievan deze waterlinie: de NHW. De be-langrijkste redenen voor de aanleg vande NHW waren: de stad Utrecht moestopgenomen worden in beschermdgebied, de inundatiesnelheid moest om-hoog ?n fortificaties moesten wordenversterkt. Gedurende 1815 tot 1940 isgewerkt aan de optimalisatie van dezelinie: de snelheid waarmee inunda-tievelden langs de 85 kilometer langelinie onder water liepen, ging omhoog.Daarnaast paste de verdediging zichvoortdurend aan de laatste ontwikke-ling van het vijandig geschut aan.De bouw en ontwikkeling van de NHWis een belangrijke bron van kennis enervaring geweest voor de aanleg vande jongere Stelling van Amsterdam, diezich van zijn voorganger onderscheidtdoor het gebruik van beton als belang-rijkste bouwmateriaal. De Stelling vanAmsterdam is aangelegd in de periode1880 tot 1940 om, zoals de naam alaangeeft, Amsterdam te beschermen.In een wijde kring rond de hoofdstad iseen aaneengesloten lint van inundatie-gebieden met fortificaties aangelegd.De NHW vormt een aanvulling op dezogenaamde Outstanding UniversalValue (OUV) van de Stelling van Amster-dam. Met de toevoeging van de NHWwordt een completer beeld geschetstvan de ontwikkeling van de civieltech-nische en militaire ingenieurskunst.De voortdurende ontwikkeling wordtge?llustreerd door de vijf bouwfasendie worden onderscheiden binnen deNHW. De gelaagdheid van strategischlandschap, met daarbovenop hetwatermanagementsysteem en extraverdedigingswerken, versterken hetverhaal van de Nederlandse traditie inwaterbeheersing.Kernzone en bufferzoneDoor de uitbreiding van een bestaandesite verschilt deze nominatie van an-dere werelderfgoednominaties. Sindsde Stelling van Amsterdam in 1996 opde Werelderfgoedlijst geplaatst is,heeft UNESCO de spelregels voor plaat-sing aangescherpt. Om aan de criteriate voldoen werkt een interprovinciaalteam in samenwerking met de Rijks-dienst voor het Cultureel Erfgoed aanhet nominatiedossier. Daarbij zullen deopvattingen uit de jaren 1990 over debeschermde zone van een site verge-leken moeten worden met de huidigevereisten. Dit stelt de medewerkers vande provincies Noord-Holland, Utrecht,Gelderland en Noord-Brabant voor eenaantal vragen: Hoe laten we de fysiekebegrenzing van Stelling en NHW opelkaar aansluiten? Is een bufferzonevereist? Zo ja, is deze vereist voor enkelde NHW of ook voor de bestaande site?Hoe stem je het management van debestaande site en de uitbreiding opelkaar af? Met behulp van een ICOMOS-missie1 en bijbehorend advies wordenbovenstaande vragen in de komendemaanden beantwoord.VolgordebepalingDit voorjaar besloot minister Jet Bus-semaker over de volgorde waarin deNederlandse kandidaatsites zullenworden voorgedragen bij het Werel-derfgoedcomit? van UNESCO. Zij namdat besluit op basis van het advies vaneen internationale expertgroep, met alstitel `Bitter en zoet'.2 Uit het besluit vande minister volgt voor de NHW het jaarvan indiening 2018. Dat wil zeggen dathet Werelderfgoedcomit? in juni 2019een besluit zal nemen over deze nomi-natie. De samenwerkende provincieswillen het nominatiedossier en bijbeho-Tweehonderd kilometerNederlandse ingenieurskunst48 2015/05 S+ROPlatformTweehonderdkilometer NederlandseingenieurskunstJeroen BootsmaRijksdienst voor het Cultureel Erfgoedj.bootsma@cultureelerfgoed.nlDe foto's bij dit artikel zijn van deRijksdienst voor het Cultureel ErfgoedPlatformrend managementplan in 2017 door deprovinciale besturen laten vaststellen,zodat vervolgens de Rijksdienst voorhet Cultureel Erfgoed de tijd heeft hetdossier te toetsen alvorens het naarUNESCO gezonden wordt.Samenwerkende waterliniesDe samenwerking tussen Stelling enWaterlinie is niet voor het eerst. Beidelinies zijn bedacht door dezelfde mili-tairstrateeg Kraijenhoff en vormdensamen, tijdens de oorlogsdreiging inde twintigste eeuw, een belangrijkonderdeel van de Vesting Holland,ons `nationaal reduit'. In de zomer van2019 wordt hopelijk een nieuw stukNederlands landschap ge?erd met debijzondere status van werelderfgoed,die op subtiele wijze het verhaal verteltvan de Nederlandse ingenieurskunstvan de voorbije eeuwen. Laat de huidigesamenwerking zijn bekroning vinden ineen nieuwe, langdurige samenwerking.Op naar tweehonderd kilometers inge-nieurskunst als werelderfgoed. Noten1 International Council on Monuments andSites.2 `Bitter en Zoet' Advies van de ExpertgroepBeoordeling Wereldefgoednominaties,maart 2015 http://www.unesco.nl/sites/default/files/uploads/Cultuur/eindrapport_beoordeling_werelderfgoednominaties.pdfJeroen Bootsma is adviseur landschap bijde Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoeden accounthouder Nieuwe HollandseWaterlinie.Onder: Groepsschuilplaats tennoorden van UtrechtMidden: Gerestaureerde damsluis inhet TienhovenskanaalBoven: Zicht op de gracht rond FortRonduit, nabij NaardenS+RO 2015/05 49PlatformTweehonderdkilometer Nederlandseingenieurskunst