In discussies over de rol van woningcorporaties, het belang van gemengde wijken en het tekort aan huurwoningen in het middel en hogere segment vergeten we vaak een belangrijk punt. Namelijk dat de huidige doelgroep van corporaties is bepaald door de Europese Commissie, die in 2009 de Nederlandse corporatiesector een inkomensgrens oplegde. Dit 'DAEB-besluit' maakte onze (brede) 'volkshuisvesting' tot puur 'sociale huisvesting'. Een groep corporaties voert al zeven jaar een strijd bij het Europese Hof tegen dit besluit en wijst er nu op dat het belang van die strijd alleen maar groter is geworden.

Woningcorporaties krijgen staatssteun. Zo ziet de Europese Commissie de overheidsgarantie op leningen van corporaties althans – ook al hebben corporaties die garantie nog nooit aangesproken. Halverwege het eerste decennium van deze eeuw heeft de Commissie met die bril op de sociale huisvesting in Nederland onder de loep genomen. En omdat corporaties deze ‘staatssteun’ ontvangen, zouden zij gebonden zijn aan Europese regels voor ‘diensten van algemeen economisch belang’ (DAEB). Dat houdt in dat zij alleen ‘sociaal achtergestelde huishoudens’ mogen huisvesten. Het huisvesten van minder kwetsbare groepen, zoals de verpleegster of politieagent met een middeninkomen, is geen taak binnen de sociale huisvesting, vindt de Europese Commissie. Vooral nadat in 2007 de Institutionele Beleggers in Vastgoed Nederland (IVBN) een klacht hebben ingediend in Brussel, voert de Commissie de druk op de Nederlandse overheid op. Het vermoeden is dat woningcorporaties investeringen in het middensegment hebben gedwarsboomd.

Gevolg is het DAEB-besluit in 2009, waardoor sindsdien een – tamelijk bot – inkomensplafond voor onze sociale huisvesting geldt. Dit zorgt voor veel onrust onder corporaties en huurdersorganisaties: zij zien dat de doelgroep word ingeperkt en dat de sociale mix in wijken onder druk zou komen. Na overleg binnen de sector en met juridische experts, heeft een groep corporaties in april 2010 het besloten aan te vechten bij het Europese Hof.

Zeven jaar later zijn de zorgen die corporaties toen hadden terecht gebleken. Hun strijd is actueler dan ooit. Terwijl corporaties inmiddels het tegenovergestelde van staatssteun ontvangen: via de verhuurderheffing dragen ze zelfs netto bij aan de staatskas. Maar het DAEB-besluit ligt aan de basis van de in 2015 ingevoerde Woningwet.

In Nederland anno 2017 verdienen steeds meer mensen net iets meer dan het Europese inkomensplafond. Maar een groep blijft moeite hebben met het vinden van een woning. De hoop dat commerciële partijen de ruimte in het middensegment zouden opvullen, is onterecht gebleken. Terwijl de overheid daar wel haar best voor heeft gedaan: minister Blok heeft stad en land afgereisd om de huursector en het corporatiebezit aan te prijzen bij beleggers. Het heeft niet mogen baten. De rendementen zijn kennelijk te gering voor beleggers. De echte problemen zijn niet aangepakt: terwijl de sociale huursector noodgedwongen is ingekrompen, is de omvang van de sociale doelgroep juist groter geworden en de gekte op de woningmarkt alleen maar toegenomen.

In de loop der jaren zorgt het EU-besluit ervoor dat wijken minder gedifferentieerd is worden en dat sommige wijken alleen nog uit kwetsbare huishoudens bestaan. Met alle gevolgen van dien voor de leefbaarheid en de kansen van bewoners: de buurten verzwakken. De Europese inkomensgrens is ook ingezet om ‘scheefwoners’ aan te wijzen en te bewegen te verhuizen. Dezelfde scheefwoners die eerder door de politiek en corporaties als het cement van een sterke wijk zijn aangewezen.

Intussen sleept de rechtszaak zich voort. Na jarenlange procedurele bezwaren van de Commissie bevestigde het Europese Hof in maart 2017 - na zeven jaar - dat de argumenten van woningcorporaties behandeld moeten worden. Als de corporaties uiteindelijk gelijk krijgen van de rechter, dan krijgt Nederland de bevoegdheid terug om zélf te beslissen voor wie sociale woningbouw bestemd is. Op nationaal, maar vooral ook lokaal niveau.

De tijd is rijp het starre DAEB-besluit te herzien. Lokale bestuurders wijzen op de investeringskracht van corporaties om het gat in het middensegment op te vullen, eventueel samen met de commerciële sector. Ook op nationaal niveau lijkt de tijd rijp. Het kersverse regeerakkoord wijst erop dat de verantwoordelijkheid van lidstaten op terreinen zoals volkshuisvesting onnodig ingeperkt wordt door de EU. Ook in Brussel is inmiddels een omslag te zien: de Europese Investeringsbank financiert ook Nederlandse corporaties. De EU heeft grote ambities op het gebied van verduurzaming van corporatiewoningen en geeft in beleidsstukken aan dat sociale huisvesting er niet alleen moet zijn voor de allerarmsten, maar ook voor anderen die dit nodig hebben. En dat ook het creëren van gemengde wijken een ‘dienst van algemeen economisch belang’ is. Het lijkt erop dat de starre houding van de Commissie plaatsmaakt voor waardering voor de rol van corporaties in de samenleving.

Als niet Brussel, maar de Nederlandse regering en gemeenten weer mogen bepalen wie er toegang krijgt tot corporatiewoningen, kunnen zij hun toewijzingsbeleid weer laten aansluiten op de lokale behoeften. Gemeenten, huurdersorganisaties en corporaties weten zelf het beste wat er nodig is in hun eigen dorp of stad. Laten we hopen dat de Europese Commissie dit na jarenlange juridische touwtrekkerij ook inziet.