Als culturele hoofdstad van Europa kijkt de stad terug op een enorme belangstelling van burgers, belangstellende toeristen en ruimtelijke professionals. Achter de schermen wordt nu nagedacht over hoe "deze energie" is vast te houden. Want die vibe is voelbaar; het oude dna van Leeuwarden transformeert. Diane Prins, projectleider bij de gemeente en nauw betrokken bij de fysieke voorbereidingen van Leeuwarden als culturele hoofdstad, vertelt wat het hoger doel was van de hele onderneming. "We wilden een mentale verandering ondergaan. Wij zagen onze eigen stad en perifere ligging als een zwakte. De uitspraak 'het is niks en zal nooit wat worden' was tot een decennium geleden een veel gehoorde uitspraak. We hadden geen hoge pet op van onszelf. Leeuwarden als culturele hoofdstad was het startsein om dat te veranderen. Het hogere doel was om het zwakke imago achter ons te laten", aldus Prins. Ze vervolgt: "We zijn nuchter, open en vanwege de perifere structuur in het noorden van oudsher gewend om samen te werken. De ruimte, de relatie met het omliggende gebied zijn we juist als kracht gaan zien".

Met aanjager Harmen de Haas, hoofd Stadsontwikkeling, heeft in 2017 ter voorbereiding een reeks ruimtelijke interventies plaats gehad die de stad goed hebben gedaan. Diane Prins spreekt van “interventies op maat” om ruimtelijke en sociale impact te generen. Het Wilhelminaplein was de eerste grote ingreep, een die niet zonder slag of stoot ging. Het plan is met en nipte meerderheid van 1 stem door de gemeenteraad gekomen. De angst voor verandering was groot bij het van oudsher bekende plein. De transformatie van een immens groot plein met daaronder een parkeergarage is de plek geworden tot een mooi verblijfsgebied met fonteinen, bomen, bankjes en terrassen. Toegankelijk voor alle soorten portemonnees, niet onbelangrijk in een stad waar nog altijd mensen en gezinnen van een relatief laag inkomen moeten rondkomen. Achteraf is bijna iedereen blij en kan zich niet meer voorstellen hoe het voor de ingreep was. Op de grote gevels aan weerszijde van het plein staan typische uitdrukkingen zoals: “Nee Jonge, JaJuh” wat zoiets betekent als “Ja ja, denk jij dat maar, maar zo zit het niet”. Deze liefde voor poëzie en taal in de openbare ruimte verraad de hand van De Haas, een rasechte Fries.

Het stationsgebied stond al langer op de planning maar met de toezegging van culturele hoofdstad 2018 kreeg de ontwikkeling een enorme push. Bezoekers van stad moesten ze welkom voelen: de weg voor het spoorwegstation werd een “shared space”. Het gemotoriseerde verkeer, brommers, auto´s en bussen worden door een ferme versmalling in de weg uitgenodigd bijna stapvoets te rijden. Door (oog)contact te maken met andere weggebruikers zoals fietsers en voetgangers wordt op organische wijze beslist wie wanneer oversteekt en waar gaat. Door contact te maken wordt de voorrang geregeld. “Dat was wel even wennen” zegt stedenbouwkundige Jos van Langen, die afgelopen jaar vele professionals door zijn stad heeft rondgeleid. “Deze trend heeft de toekomst omdat je verkeersgebieden omtovert tot verblijfsgebied waar contact en verbinding tussen mensen kunnen ontstaan”, aldus Van Langen.

De fontein van Plensa levert een stevige bijdrage aan het in contact brengen van mensen, waaronder toeristen. Bij de twee kinderhoofden van de Spaanse kunstenaar Jaume Plensa wordt stilgestaan, gepraat en geluncht. Verder lopend de binnenstad in heeft de door Van Langen genoemde “pissteeg” een tweede leven gekregen. Eerder was het een donkere, smalle steeg waar niemand doorheen dorste. Het werd het nachtelijk urinoir van zij die waren uit geweest. Kunstenares Giny Vos vond inspiratie in de geschiedenis van de stad en bracht een sculptuur aan, hoog tussen de bijzonder smalle zijmuren. In vroegere tijden stroomde de Middelzee door de stad en wanneer deze zich terugtrok liet de zee skeletten van grote vissen achter die als het ware bleven haken. Zo werd de walvis van de Lombardsteeg geboren, een sfeervolle en moderne sculptuur die mensen nu verrast, verwondert en beschut. De steeg is door haar inwoners weer in gebruik genomen en zorgt bovendien voor verbinding met het eerder genoemde Wilhelminaplein.

Kunst en cultuur als interventie in de openbare ruimte; De Haas gelooft er heilig in: “Het werken met een kunstenaar als Jaume Plensa brengt Leeuwarden als stad op een ander niveau, de walvis in de Lombardsteeg doet dat ook. Een aantrekkelijke stad heeft beeldende kunst van topkwaliteit nodig.”

Culturele hoofdstad en het jarenlang daar naar toe werken heeft Leeuwarden veel opgeleverd, vertelt Diane Prins. “Fors hogere aantallen toeristen (definitieve cijfers zijn er begin 2019, maar enkele populaire attracties hadden in 2018 ruim twee keer zoveel bezoekers dan in 2017), erg veel media-aandacht, veel aandacht voor met cultuur aangekaarte thema’s als biodiversiteit en een fossielvrije toekomst. Maar ook de trots bij de eigen bewoners en een veel betere samenwerking met veel Friese partners, in het bijzonder met de provincie Fryslân”.

De Haas besluit: “Leeuwarden-Fryslân2018 geeft de titel European Capital of Culture op 24 november door aan Plovidiv2019 (Bulgarije) en Matera2019 (Italië). Maar de gemeente Leeuwarden, de provincie Fryslân en partners als het Leeuwarder Ondernemers Fonds willen door op de ingeslagen weg. De focus verlegt Leeuwarden samen met haar partners naar 2028. Om het jaar, voor het eerst in 2020, wil Leeuwarden bezoekers een bijzondere culturele programmering bieden. Daarbij is cultuur vaak ook de katalysator om thema’s als ecologie, sociale ongelijkheid en kansen voor iedereen aan de orde te stellen. De werkorganisatie voor 2020 is van start, belangrijke opgave is om opnieuw zoveel mogelijk organisaties en mensen ruimte te bieden om een bijdrage aan het programma te leveren en er met heel Fryslân opnieuw een bijzonder jaar van te maken.”