PlatformStapsgewijze kleinschalige ontwikke-lingen hebben volgens Robert Broesi enDaniel Casas Valle baat bij het betrek-ken van veelzijdige partijen, eengemeente met een duidelijke langeter-mijnvisie en actief grondbeleid dat inplaats van winstmaximalisatie gerichtis op waardecreatie. Internationalevoorbeelden uit het onderzoek SmallUrbanism leren dat de Nederlandsetraditie van ruimtelijke ordening meteen belangrijke rol voor de gemeentegekoesterd moet worden.Hoe kunnen gemeenten de ruimtelijkeontwikkeling effectief stimuleren nu deeerste tekenen van herstel uit definanci?le crisis zich voorzichtigmanifesteren? In de afgelopen jarenhebben vele gemeenten de financi?legevolgen moeten verwerken vangrootschalige grondaankopen tenbehoeve van uitbreidingsplannen voorwoningbouw. Voor een aantal gemeen-ten heeft dit geleid tot een penibelefinanci?le huishouding en voor allegemeenten is duidelijk dat de tijd van degrote investeringen voorlopig voorbij is.De financi?le crisis heeft ook tot gevolgdat de traditionele, grote projectont-wikkelaars en woningcorporatiesmoeite hebben om nieuwe projecten teiniti?ren. Grootschalige stedelijkeuitbreidingen en binnenstedelijkeherstructureringen zijn geannuleerd ofuitgesteld omdat de banken strengeeisen stellen aan de financiering vannieuwe projecten.Stapsgewijze, kleinschaligeontwikkelingDoor ruimte te bieden aan meerpartijen, die tot dusver soms genegeerdwerden, kan de stokkende ontwikkelingop gang worden gebracht en kunnengewenste ruimtelijke vernieuwingen insteden of dorpen worden gerealiseerd.De grootschaligheid van Vinex-wijkenmaakt hierbij plaats voor een kleinereontwikkelingskorrel. Kleinschaligheidheeft voor de gemeente als voordeeldat de financi?le risico's beheersbaar-der en kleiner worden. Een stapsge-wijze, kleinschalige ontwikkeling biedtbovendien de kans om goed in tekunnen spelen op een grote vari?teitaan woonwensen en deze te verbindenmet specifieke, lokale ruimtelijke karak-teristieken. Tegelijkertijd roept dit devraag op hoe we de ruimtelijke ordeningkunnen organiseren zonder dat de`mode` regeert.In veel andere landen is een kleinscha-lige korrel bij stedelijke ontwikkelingdagelijkse praktijk. Analyse vankleinschalige stedelijke ontwikkelings-projecten in Porto, Birmingham,Hamburg en Malm? kan behulpzaamzijn voor de Nederlandse praktijk. Decases uit het onderzoek Small Urba-nism houden ons een spiegel voor enmaken duidelijk op welke onderdelenvan de Nederlandse planningspraktijkwe zuinig moeten zijn. Zo kan hetbenutten van de veelzijdigheid aanbetrokken partijen de stedelijkeontwikkeling een impuls geven. En lerenwe dat de optelsom van kleine, lokaleontwikkelingen alleen meerwaardeheeft als ze ingebed zijn in een lange-termijnvisie van de gemeente. Actiefgrondbeleid, dat in plaats van financi?lewinstmaximalisatie gericht is opwaardeontwikkeling voor de gemeen-schap op lange termijn, blijkt eeneffectief middel om de langeter-mijnambities van een gemeente terealiseren. De sterke Nederlandse tradi-tie van ruimtelijke ordening waar degemeente een belangrijke rol speeltmoet daarom gekoesterd worden.Ontwikkel vanuit de breedteIn Nederland klinkt de afgelopen jarenvaak de roep om `nieuwe opdrachtge-vers', vanuit het idee dat de klassiekeinstitutionele partijen hun beste tijdhebben gehad. Zoeken naar `nieuweontwikkelaars' is niet nodig. De typenontwikkelaars die in de vier buitenland-se cases een bepalende rol spelenbestaan ook in Nederland. Het gaaterom bestaande, soms nog in nichesverborgen partijen de ruimte te bieden.Daarom is onze eerste aanbeveling: laatde ontwikkeling vanuit de breedtekomen. Biedt als gemeente actiefruimte aan een breed scala aanontwikkelaars, dat zal een enormeimpuls aan de stedelijke ontwikkelinggeven. Van belang is met name dat eenpartij ontwikkelend vermogen heeft. >>Kleinschalige stedenbouw motorvoor ruimtelijke ontwikkeling52 2015/04 S+ROPlatformKleinschalige stedenbouwmotor ruimtelijkeontwikkelingDaniel Casas ValleStedebouwkundige,Universiteit Portodaniel.casas.valle@gmail.comRobert BroesiStedebouwkundige,MUST stedebouwbroesi@must.euPlatformS+RO 2015/04 53PlatformKleinschalige stedenbouwmotor ruimtelijkeontwikkelingEco community Vastra Hammenin Malm?Foto: La Citta Vitta CC BY-SA 2.0Platformstedebouwkundige planfase architectuurfase bouwfaseinitiatie ase gebruiksfase gebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersPARKQUARTIER FRIEDRICHSBERGHamburg, GermanyDYAS SQUAREBirmingham, England106agreement2002 2005200720082003200920042006201120052010200420052000200620012003200820022007202019992006urban plan `Bebauungsplan'urbancompetitionDevelopment Urban PlanAlbion Square, BirminghamBebauungsplan Barmbek-S?d 12Parkquartier Friedrichsberg, Hamburg228 woningen, winkels, business centre, werkruimte180 parkeerplaatsen (o.a. 92 garage, 48 binnenterrein)Verschillende eigenarenfsi 2,16projectgebied 8.040 m?gebouwen 17.366 m?footprint ?a ordable housing? 3.274 m?(19%);woningen 8.327 m? (48%); commercieel 5.764 m? (33%)open ruimte (binnenplaats) 2.207 m? (13%)150 woningen / 7 baugemeinschaftenParkeren: garages, priv? terrein, openbare ruimtefsi 0,70projectgebied 39.312 m?gebouwen 24.750 m? (priv? 75%, publiek 25%)footprint woningen 4.411 m? (18%)open ruimte 20.339 m? (82%)Small Urbanism Robert Broesi, Daniel Casas Valle, Vincent Kompier, Honor? van Rijswijkstedebouwkundige planfase architectuurfase bouwfaseinitiatie ase gebruiksfase architectintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersPARKQUARTIER FRIEDRICHSBERGHamburg, GermanyDYAS SQUAREBirmingham, EnglandFULLRIGGMalm?, Sw106agreement2002 2005200720082003200920042006201120052010200420052006200120032002200720062007201420132006urban plan `Bebauungsplan'urbancompetitionDevelopment Urban PlanAlbion Square, BirminghamUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen SquareBebauungsplan Barmbek-S?d 12Parkquartier Friedrichsberg, Hamburg228 woningen, winkels, business centre, werkruimte180 parkeerplaatsen (o.a. 92 garage, 48 binnenterrein)Verschillende eigenarenfsi 2,16projectgebied 8.040 m?gebouwen 17.366 m?footprint ?a ordable housing? 3.274 m?(19%);woningen 8.327 m? (48%); commercieel 5.764 m? (33%)open ruimte (binnenplaats) 2.207 m? (13%)150 woningen / 7 baugemeinschaftenParkeren: garages, priv? terrein, openbare ruimtefsi 0,70projectgebied 39.312 m?gebouwen 24.750 m? (priv? 75%, publiek 25%)footprint woningen 4.411 m? (18%)open ruimte 20.339 m? (82%)630 woning450 parke10 eigenfsi 1,8projecgeboufootpropen rurt Broesi, Daniel Casas Valle, Vincent Kompier, Honor? van Rijswijkinitiatief overheid betrokkenheid private partij hoofdmomenten in het procesarchitect/stedebouwkundigeintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersselection of developersPONTE DA PEDRAPorto, PortugalRG FULLRIGGARENMalm?, Swedenurban plan `Plano de Pormenor'Phase1Phase2:sustainablepacket20052007200820062010201120062012200720092014200820131998 200320041999200520052002200720062006selectionofdevelopersurban competition2006urban plan `Bebauungsplan'Urban plan Ponte da PedraMatosinhosUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen Squareinschaftenerrein, openbare ruimtem?(priv? 75%, publiek 25%)411 m? (18%)(82%)630 woningen, school, kantoorruimte450 parkeerplaatsen (met name in garages)10 eigenarenfsi 1,80projectgebied 45.000 m?gebouwen (bouwruimte) 83.036 m?footprint -open ruimte -251 woningen, sportveld, speelplek, school, winkels254 parkeerplaatsen (114 garage, 140 openbare ruimte)7 eigenarenfsi 1,58projectgebied 24.956 m?gebouwen (bouwruimte) 39.330 m? (ca. 65% gerealiseerd)footprint woningen 7.493 m? (30%); school 3.799 m? (15%)open ruimte 17.463 m? (70%)Small Urbanism ? 2015initiatief overheid betrokkenheid private partij hoofdmomenten in het procesarchitect/stedebouwkundigeintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersselection of developersPONTE DA PEDRAPorto, PortugalG FULLRIGGARENMalm?, Swedenurban plan `Plano de Pormenor'Phase1Phase2:sustainablepacket20052007200820062010201120062012200720092014200820131998 200320041999200520052002200720062006selectionofdevelopersurban competition2006urban plan `Bebauungsplan'Urban plan Ponte da PedraMatosinhosUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen Squareschaftenrein, openbare ruimte?riv? 75%, publiek 25%)1 m? (18%)2%)630 woningen, school, kantoorruimte450 parkeerplaatsen (met name in garages)10 eigenarenfsi 1,80projectgebied 45.000 m?gebouwen (bouwruimte) 83.036 m?footprint -open ruimte -251 woningen, sportveld, speelplek, school, winkels254 parkeerplaatsen (114 garage, 140 openbare ruimte)7 eigenarenfsi 1,58projectgebied 24.956 m?gebouwen (bouwruimte) 39.330 m? (ca. 65% gerealiseerd)footprint woningen 7.493 m? (30%); school 3.799 m? (15%)open ruimte 17.463 m? (70%)Small Urbanism ? 2015initiatief overheid betrokkenheid private partij hoofdmomenten in het procesarchitect/stedebouwkundigeintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersselection of developersPONTE DA PEDRAPorto, PortugalRG FULLRIGGARENMalm?, Swedenurban plan `Plano de Pormenor'Phase1Phase2:sustainablepacket20052007200820062010201120062012200720092014200820131998 200320041999200520052002200720062006selectionofdevelopersurban competition2006urban plan `Bebauungsplan'Urban plan Ponte da PedraMatosinhosUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen Squareschaftenrein, openbare ruimte?riv? 75%, publiek 25%)1 m? (18%)2%)630 woningen, school, kantoorruimte450 parkeerplaatsen (met name in garages)10 eigenarenfsi 1,80projectgebied 45.000 m?gebouwen (bouwruimte) 83.036 m?footprint -open ruimte -251 woningen, sportveld, speelplek, school, winkels254 parkeerplaatsen (114 garage, 140 openbare ruimte)7 eigenarenfsi 1,58projectgebied 24.956 m?gebouwen (bouwruimte) 39.330 m? (ca. 65% gerealiseerd)footprint woningen 7.493 m? (30%); school 3.799 m? (15%)open ruimte 17.463 m? (70%)Small Urbanism ? 2015initiatief overheid betrokkenheid private partij hoofdmomenten in het procesarchitect/stedebouwkundigeintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersselection of developersPONTE DA PEDRAPorto, PortugalG FULLRIGGARENMalm?, Swedenurban plan `Plano de Pormenor'Phase1Phase2:sustainablepacket20052007200820062010201120062012200720092014200820131998 200320041999200520052002200720062006selectionofdevelopersurban competition2006urban plan `Bebauungsplan'Urban plan Ponte da PedraMatosinhosUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen Squarechaftenein, openbare ruimte?riv? 75%, publiek 25%)1 m? (18%)%)630 woningen, school, kantoorruimte450 parkeerplaatsen (met name in garages)10 eigenarenfsi 1,80projectgebied 45.000 m?gebouwen (bouwruimte) 83.036 m?footprint -open ruimte -251 woningen, sportveld, speelplek, school, winkels254 parkeerplaatsen (114 garage, 140 openbare ruimte)7 eigenarenfsi 1,58projectgebied 24.956 m?gebouwen (bouwruimte) 39.330 m? (ca. 65% gerealiseerd)footprint woningen 7.493 m? (30%); school 3.799 m? (15%)open ruimte 17.463 m? (70%)Small Urbanism ? 2015initiatief overheid betrokkenheid private partij hoofdmomenten in het procesarchitect/stedebouwkundigeintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersselection of developersPONTE DA PEDRAPorto, PortugalG FULLRIGGARENMalm?, Swedenurban plan `Plano de Pormenor'Phase1Phase2:sustainablepacket20052007200820062010201120062012200720092014200820131998 200320041999200520052002200720062006selectionofdevelopersurban competition2006urban plan `Bebauungsplan'Urban plan Ponte da PedraMatosinhosUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen Squarehaftenin, openbare ruimte?iv? 75%, publiek 25%)m? (18%)%)630 woningen, school, kantoorruimte450 parkeerplaatsen (met name in garages)10 eigenarenfsi 1,80projectgebied 45.000 m?gebouwen (bouwruimte) 83.036 m?footprint -open ruimte -251 woningen, sportveld, speelplek, school, winkels254 parkeerplaatsen (114 garage, 140 openbare ruimte)7 eigenarenfsi 1,58projectgebied 24.956 m?gebouwen (bouwruimte) 39.330 m? (ca. 65% gerealiseerd)footprint woningen 7.493 m? (30%); school 3.799 m? (15%)open ruimte 17.463 m? (70%)Small Urbanism ? 2015initiatief overheid betrokkenheid private partij hoofdmomenten in het procesarchitect/stedebouwkundigeintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersselection of developersPONTE DA PEDRAPorto, PortugalFULLRIGGARENMalm?, Swedenurban plan `Plano de Pormenor'Phase1Phase2:sustainablepacket20052007200820062010201120062012200720092014200820131998 200320041999200520052002200720062006selectionofdevelopersurban competition2006urban plan `Bebauungsplan'Urban plan Ponte da PedraMatosinhosUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen Squarehaftenin, openbare ruimte? 75%, publiek 25%)m? (18%))630 woningen, school, kantoorruimte450 parkeerplaatsen (met name in garages)10 eigenarenfsi 1,80projectgebied 45.000 m?gebouwen (bouwruimte) 83.036 m?footprint -open ruimte -251 woningen, sportveld, speelplek, school, winkels254 parkeerplaatsen (114 garage, 140 openbare ruimte)7 eigenarenfsi 1,58projectgebied 24.956 m?gebouwen (bouwruimte) 39.330 m? (ca. 65% gerealiseerd)footprint woningen 7.493 m? (30%); school 3.799 m? (15%)open ruimte 17.463 m? (70%)Small Urbanism ? 2015Dat wil zeggen dat zij financi?le enorganisatorische slagkracht heeft ofdie kan organiseren.In Porto is de huizenmarkt sterkgeprivatiseerd en is weinig ruimte voorsociale woningbouw. Als reactie hieropzijn in de jaren 1970 de Cooperativas deHabita??o ontstaan, ge?nspireerd op hetZweedse model voor sociale huisves-ting. Deze co?peraties hebben derealisatie en het beheer van semi-soci-ale huisvesting voor de (lage) midden-klasse als doel. Kenmerken van deorganisatie zijn: de leden zijn tevens deeigenaren van de co?peratie, principevan ??n persoon - ??n stem, non-profit(met ruimte voor een gezonde, financi-ele marge), langetermijnori?ntatie,principe van gebruiker is investeerder,investeringen in sociale activiteiten. De54 2015/04 S+ROPlatformKleinschalige stedenbouwmotor ruimtelijkeontwikkelingplanfase, architectuurfase, bouwfaseen gebruiksfase. In alle fasen isde gemeente passief of actiefbetrokken. Een essentieel verschilis per voorbeeld ook het ruimtelijkproces in beeld gebracht, ditaan de hand van vijf hoofdfasen:initiatieffase, stedenbouwkundigDe infographic geeft inzicht in devier voorbeelden van het onderzoekSmall Urbanism. Naast ruimtelijkeprojectinformatie (kaart, factsheet)Platforminitiatief overheid betrokkenheid private partij hoofdmomenten in het procesarchitect/stedebouwkundigeintensiteit betrokkenheidgebruikersgebruikersgemeenteinvesteerdersselection of developersPONTE DA PEDRAPorto, PortugalFULLRIGGARENMalm?, Swedenurban plan `Plano de Pormenor'Phase1Phase2:sustainablepacket20052007 2010201120062012200720092014200820131998 200320041999200520052002200720062006selectionofdevelopersurban competition2006gsplan'Urban plan Ponte da PedraMatosinhosUrban plan (oostelijke deel)Flaggskepparen Square630 woningen, school, kantoorruimte450 parkeerplaatsen (met name in garages)10 eigenarenfsi 1,80projectgebied 45.000 m?gebouwen (bouwruimte) 83.036 m?footprint -open ruimte -251 woningen, sportveld, speelplek, school, winkels254 parkeerplaatsen (114 garage, 140 openbare ruimte)7 eigenarenfsi 1,58projectgebied 24.956 m?gebouwen (bouwruimte) 39.330 m? (ca. 65% gerealiseerd)footprint woningen 7.493 m? (30%); school 3.799 m? (15%)open ruimte 17.463 m? (70%)Small Urbanism ? 2015Cooperativas de Habita??o hebben eenwezenlijke bijdrage geleverd aan dewoningbouwontwikkeling in dePorto-regio, met name in de naastgelegen gemeente Matosinhos. Deco?peratie zoals die in Porto bestaat isvrijwel uit Nederland verdwenen maarzou juist in de huidige tijd weerinteressant zijn om op in verschillendesteden te herintroduceren. Zij combi-neert ontwikkelkracht die verder gaatdan ??n project met de betrokkenheidvan burgers bij hun woonomgeving enis niet op winstbejag geori?nteerd.Dat ook nieuwe, nog weinig ervarenspelers op de markt succesvol kunnenzijn, bewijzen de Bouwgroepen uitHamburg en de kleinschalige ontwikke-laars in Malm?. De Nederlandseequivalent staat bekend als CollectiefParticulier Opdrachtgeverschap (CPO).Wel kan het nodig zijn dat de gemeenteonervaren ontwikkelaars ondersteunt,zoals in Hamburg gebeurt door middelvan het Bouwloket. De stad Hamburgheeft sinds 2003 een apart bouwloketingesteld: het Agentschap voorBouwgroepen (Agentur f?r Baugemein-schaften). Dit Agentschap ondersteuntBouwgroepen tijdens het gehele proces,van idee tot realisatie. Zij informeertge?nteresseerde burgers hoe zij eenpassende Bouwgroep kunnen vinden ofoprichten, en biedt informatie overbeschikbare kavels. Daarnaast helpt >>S+RO 2015/04 55PlatformKleinschalige stedenbouwmotor ruimtelijkeontwikkelingstedenbouwkundig instrumentarium,de rol van de stedenbouwkundigevan de gemeente en de rol van dearchitect in het proces.in het ruimtelijk proces is wiehet initiatief heeft: de gemeenteof een private partij. Dit heeftdirect invloed op het gehanteerdePlatformzij bij de aanvraag voor het verwervenvan een kavel, financiering en andereprocedures. Een dergelijk bouwlokethoeft niet per gemeente te wordenopgezet. Kleinere gemeentes kunnengezamenlijk een regionaal loketoprichten en beheren.ConcretelangetermijnambitiesEen heldere visie op de stad metbijbehorende ambities is een belangrijkmiddel om de veelheid aan kleinschaligeontwikkelingen gezamenlijk totmeerwaarde te laten leiden. Dat komtzowel het individuele bouwproject alsde stad als geheel ten goede. De crux isdat de visie inhoudelijk concrete,heldere doelstellingen formuleert,stand houdt op lange termijn entegelijkertijd door afzonderlijkebouwinitiatieven kan worden verrijkten gerealiseerd. Zonder de gemeentekomt een dergelijke visie niet van degrond. En zonder draagvlak bij ontwik-kelende partijen blijft de visie eenpapieren tijger. In de buitenlandse caseszijn verschillende instrumenten ingezetwaarmee ontwikkelende partijenkunnen bijdragen aan de verrijking enrealisatie van de langetermijnambities.Zij maken duidelijk dat het altijd ommaatwerk gaat en dat naast formeleinstrumenten juist ook informeleinstrumenten essentieel kunnen zijnvoor het bereiken van draagvlak bijontwikkelaars.De stad Malm? heeft zich in 1999 tendoel gesteld om de meest duurzamestad van Europa te worden. Hetvoormalige havengebied VastraHammen is de experimenteerlocatievoor verschillende planningsinnovatiesom extreem hoge eisen op het gebiedvan duurzaamheid waar te maken. DeCreatieve Dialogen zijn een `informeelinstrument' om de verbinding te leggentussen de ambitieuze visie voor de stadals geheel en de concrete bouwprojec-ten in Vastra Hammen. De CreatieveDialogen zijn rondetafelgesprekkentussen de gemeente, ontwikkelaars,architecten, wetenschappers enburgers. Tijdens deze gesprekkenworden kennis en ervaringen op hetgebied van sociale, economische enecologische duurzaamheid en hoog-waardige architectuur en stedenbouwuitgewisseld. Het doel is om nieuweoplossingen en manieren te vinden ombouwkosten te reduceren, zodat eenduurzame stedelijke ontwikkeling destandaard wordt. De gesprekkenbeginnen voordat het Programma vanEisen voor een bouwlocatie wordtvastgesteld en lopen het geheleplanproces door.Het groenepuntensysteem is eenmiddel om doelstellingen op het gebiedvan duurzaamheid op verschillendemanieren te bereiken. In Malm? is hetsysteem toegepast om ontwikkelaarsde keuze te geven op welke wijze zijinvulling willen geven aan de eisen ophet gebied van duurzaamheid. Ontwik-kelaars krijgen een lijst met 35 groenepunten en moeten er daar 10 uit kiezen.De maatregelen vari?ren van hetversterken van de biodiversiteit doormiddel van vleermuizenboxen en wildebloemen in de binnenhoven, tot aan hetverhogen van de architectonischekwaliteit van het bouwblok en hetnemen van maatregelen tegen water-overlast door extreme regenval.De stad Hamburg wil het aantalinwoners tot 2020 met 80.000 latengroeien. Dit vraagt om een bouwpro-ductie van 5.000 tot 6.000 woningenper jaar. Het motto is `meer stedelijk-heid in de stad' waarbij multifunctiona-liteit wordt gestimuleerd. Dit komt totuiting in een brede definitie vanfuncties in formele plandocumenten. InDuitsland zijn onder de functie `alge-mene woongebieden' (AllgemeineWohngebiete; WA) ook winkels, caf?s enkleine bedrijven/firma's (ambachtsbe-drijven) toegestaan. Een soort van`buurtgebonden/buurtverzorgendebedrijvigheid' is dus altijd toegestaan,hetgeen de lokale bedrijvigheid tengoede komt.Actief grondbeleidIn Nederland heeft het gemeentelijkgrondbedrijf zich vaak ontwikkeld alseen grondontwikkelaar die grondenkoopt en speculeert op de doorverkoopervan met hoge winst. Deze winstenzijn door de gemeente ingezet omallerhande voorzieningen zoals scholen,jeugdcentra en bibliotheken te financie-ren. Het model dat door grondaankopenen verkopen de gemeentekas kanworden gespekt is niet meer houdbaar.`Afboeken' is een term die veel Neder-landse gemeentes ondertussen kennenals een middel om de verliezen op degrondaankopen weg te werken. Moethet actief grondbeleid daarom nu vande baan? Nee, integendeel. Hamburg,Malm? en Porto laten zien hoe gericht,actief grondbeleid kan worden ingezetom de economische, ecologische,maatschappelijke en sociale ambitiesvoor de lange termijn door een breedspectrum aan kleinschalige partijen telaten realiseren. Actief grondbeleidbetekent in deze opvatting het gerichtter beschikking stellen van gronden aanspecifieke doelgroepen die bijdragenaan de langetermijnambities van degemeente. Indien nodig, moetendaarvoor op beperkte schaal en gerichtgronden worden aangekocht.Zowel in Porto, Hamburg als Malm?geeft het Grondbedrijf gericht grond uitaan specifieke doelgroepen. In degemeente Matosinhos, ten noorden vande stad Porto was het gebruikelijk omgemeentelijke gronden in te zetten voorwoningbouwproductie van de Coopera-tivas de Habita??o. Door deze grondenvrijwel kosteloos ter beschikking testellen zijn deze type woningontwikke-lingen gestimuleerd. Tevens gold ookeen laag btw -tarief voor de constructiehiervan. Dit was destijds een haalbaaralternatief in plaats van sociale56 2015/04 S+ROPlatformKleinschalige stedenbouwmotor ruimtelijkeontwikkelingPlatformwoningbouw, wat door het ontbrekenvan financi?le middelen nauwelijksontwikkeld kon worden.De stad Hamburg gelooft dat eenoffensieve grondpolitiek noodzakelijk isom het doel te bereiken: ruimte biedenvoor 80.000 extra inwoners in 2020. Destad streeft naar een sterke betrokken-heid van de inwoners bij realisatie vanambities voor de stad als geheel,namelijk: verdichting (`meer stad in destad') en kwaliteit bouwen, met namevoor huishoudens met gezinnen. Hetfeit dat de stad zelf veel grond bezitmaakt het makkelijker om gronden uitte geven aan een specifieke doelgroep,in dit geval de Baugruppen. De stadreserveert in haar Flachenportfolio(Grondportfolio) gronden voor Bouw-groepen. Aan de ontwikkeling van dezegronden worden specifieke eisengesteld en in de regel worden zij via eenprijsvraag uitgegeven. De Bouwgroepmet het voorstel dat het beste inspeeltop de ambities en eisen van de stad, kande grond kopen. De inhoud van deGrondportfolio wordt continu verbon-den met de doelstellingen voor destedelijke ontwikkeling.De stad Malm? heeft in Vastra Hammengericht gronden aangekocht om deontwikkeling van een voorbeeldwijk ophet gebied van duurzaamheid tekunnen starten. De gemeente heeft erbewust voor gekozen om deze grondenniet alleen aan de klassieke, groteprojectontwikkelaars uit te geven maarjuist sterk te sturen op het aan boordhalen van kleinschalige, nieuweontwikkelaars. De overtuiging was datde diversiteit aan ontwikkelaars en hetbinnenhalen van nieuw ontwikkelbloed,zou bijdragen aan de doelstellingen ophet gebied van duurzaamheid. Het pro-ject Vastra Hammen kent een breedspectrum aan type ontwikkelaars, va-ri?rend van particulier opdrachtgever,ontwikkelende architect, Collectief Par-ticulier Opdrachtgeverschap, kleinscha-lige ontwikkelaar tot aan de reuzen uitde Zweedse ontwikkelaarswereld.Gronduitgifte is gebruikt als sturings-middel om stedenbouwkundige vari?-teit en duurzaamheid te realiseren.Koester Nederlandse aanpakEen veelheid aan verschillende actorenleidt tot een hoge diversiteit aanontwikkelingen en initiatieven. Debuitenlandse cases laten zien dat juistdeze context vraagt om kennis vanuitde gemeente over de ruimtelijke,structurerende elementen van de staden zicht op de samenhang tussenverschillende investeringsstromen. Alsdeze kennis niet wordt ingebracht doorde gemeente, is een goede afstemmingtussen publieke investeringen inbijvoorbeeld infrastructuur en afzon-derlijke bouwinitiatieven zo goed alsonmogelijk. Bovendien ontstaat er geenruimtelijke kwaliteit die het niveau vanhet project overstijgt. In het buitenlandwordt de Nederlandse stedenbouwkun-dige aanpak geroemd om: De integrale benadering, waarbijverschillende opgaven in samenhangworden bezien; de zorgvuldigheid in de wijze waaropde openbare ruimte als samenbin-dend middel tussen verschillendeonderdelen van de stad wordt ont-worpen; het denken op verschillende schaal-niveaus, conceptueel en praktisch,van micro- tot macroschaal; het samenwerken door verschillendepartijen, waarbij pragmatiek dientom tot innovatieve oplossingen tekomen; het inzetten van ontwerp in verschil-lende fases in het proces.Ook in de nieuwe Nederlandse context,waarbij gemeentes steeds groter wor-den en meer met minder ambtenarenmoeten doen, moeten deze kernele-menten van de Nederlandse aanpakworden gekoesterd en ingezet voornieuwe ontwikkeling, waaronder klein-schalige. Essentieel is dat de gemeentekennis over de bestaande ruimtelijkeprincipes van afzonderlijke gebieden,hoofdroutes en de hoofdstructuurvan de stad heeft. Alleen op basis vandeze kennis kan een zinvol gesprek metontwikkelende partijen worden gevoerdover de wijze waarop hun initiatief zichruimtelijk voegt in de bestaande struc-tuur, dan wel daar iets aan kan toevoe-gen. De gemeente moet op elk momentin staat zijn om de kennis over hetruimtelijk denken in te brengen, op eenheldere manier te communiceren en devertegenwoordigers van de gemeentemoeten hiervoor een glashelder man-daat vanuit de politiek verantwoor-delijken hebben. Het ontwikkelen vandeze ruimtelijke kennis kan gebeuren insamenwerking met ontwerpopleidin-gen, historici en ruimtelijk geografen,heemkundige kringen en andere lokaledeskundigen. Noten1 Het onderzoek Small Urbanism isuitgevoerd door Robert Broesi, DanielCasas Valle, Vincent Kompier en Honor?van Rijswijk en is mede gefinancierddoor het Fonds Creatieve Industrie. Dewerkdocumenten van het onderzoek zijnte downloaden via: http://www.must.nlRobert Broesi is stedenbouwkundige. Hijleidt de vestiging van MUST in Keulen.Daniel Casas Valle is stedenbouwkundigontwerper en onderzoeker. Als zelf-standige is hij betrokken bij verschil-lende stedenbouwkundige projecten enruimtelijke onderzoeken. Momenteelcombineert hij zijn zelfstandige prak-tijk met een promotieonderzoek aan deuniversiteit van Porto.S+RO 2015/04 57PlatformKleinschalige stedenbouwmotor ruimtelijkeontwikkeling