10 2015/05 S+ROThemaJaar van de RuimteIntroductieDenise VrolijkVakredacteur S+ROIllustratie: Max KismanIn 2040 moet Nederland de `gaafste'metropool van de wereld worden. Zoluidt de eerste regel van het Manifest2040, dat gemaakt is in het kader vanhet Jaar van de Ruimte. Willen we in2040 kunnen genieten van een om-geving die groen, veilig, welvarend encirculair is ? dan moeten we nu aan deslag, maant het Manifest. Actie is nodigop vele fronten, maar gaat vooral omeen nieuwe ruimtelijke blik. Eentje dieover schuttingen heen kijkt, voorbij heteigen belang en vanuit een internati-onaal perspectief. Zeven opgaven envijf samenwerkingsprincipes geven derichting aan.2015 stond in het teken van het Jaar vande Ruimte, een initiatief van een bontgezelschap aan personen en organi-saties die zich betrokken voelen bij deruimtelijke toekomst van Nederland. Zijgingen op zoek naar een nieuw hande-lingsperspectief in de ruimtelijke ont-wikkeling. Om zover te komen, namenzij zich voor om het maatschappelijke,politieke en professionele debat over deruimtelijke toekomst van Nederland loste maken.Tijdens het Jaar van de Ruimte is eenbrede betrokkenheid ontstaan. Daar-door kon een manifest tot stand komenwaaraan veel mensen zich verbinden.Zij richten zich tot iedereen die verant-woordelijkheid draagt of zich verant-woordelijk voelt voor de kwaliteit vande leefomgeving. Bestuurders, politici enprofessionals in het ruimtelijke domein,maar ook de bewoners en ondernemersdie met hun initiatieven bijdragen aan deontwikkeling van stad en land.Gedeelde toekomstagendaHet Jaar van de Ruimte heeft eengedeelde toekomstagenda opgeleverd.De zeven onvermijdelijke opgaven voor2040 geven aan wat ons te doen staat,en de vijf principes om samen te werkenaan de leefomgeving laten zien hoe wedat moeten aanpakken. In een laborato-rium van vijftien nieuwe praktijken lerenlandmakers zichzelf en anderen hoe wenaar 2040 toe moeten werken.Kansen zijn er volgens de opstellersvan het Manifest volop. Ze komenrechtstreeks voort uit de ambities diein de samenleving aanwezig zijn en dedynamiek in de wereld. Om die kansente grijpen, hebben we iedereen nodig.De politiek is daarvoor essentieel. Het istenslotte aan politici om de maatschap-pelijke energie en de werelddynamiekte vertalen in verbindende keuzes.Anderen ontlenen daar houvast aan. Zokan iedereen die dat wil, op zijn of haarmanier bijdragen aan de toekomst vande groene metropool Nederland.Het Manifest nader bekekenIn deze S+RO-special kijken we samenmet Ries van der Wouden terug opde ruimtelijke ontwikkelingen van deafgelopen decennia en blikken metJoost Schrijnen vooruit naar de nieuwesamenwerkingsopgave die er ligt in deruimtelijke ordening. Vakgenoten uit hetbuitenland hebben het Manifest 2040bekeken en er vanuit hun eigen praktijken ervaring op gereageerd.Joost Beunderman, Lucas Verweij enJohn van de Water keken als Nederland-se vakgenoot in het buitenland naar hetmanifest. John Worthington vergeleekhet Manifest met de ruimtelijkeorde-ningspraktijk in het Verenigd Koninkrijken Martin T?nnes geeft zijn visie vanuitde Duitse metropoolvorming. Hans deBoer las het Manifest 2040 met het oogvan de ondernemers, die in nieuwe sa-menwerkingsconstructies een belang-rijke rol voor de ruimtelijke ontwikkelinggaan spelen. Erik Pasveer geeft zijn visievanuit de lokale Haagse praktijk.In een rondetafelgesprek worden de vijfsamenwerkingsprincipes uit het Mani-fest 2040 tegen het licht gehouden. Hoekunnen deze principes van nut zijn bijhet opstellen van een Omgevingsvisie?Vakgenoten uit verschillende hoeken:gemeente, provincie, Rijk, kennisinstel-ling en adviespraktijk delen hun ervarin-gen.Yves de Boer, voorzitter Jaar van deRuimte: `De maatschappelijke urgentiegaat het politieke vraagstuk meer enmeer be?nvloeden. Burgers en professio-nele partijen zoeken opnieuw naar ruim-telijke initiatieven met maatschappelijkewaarde. (...) De ruimte is het meest intri-gerende domein waar maatschappelijkeontwikkelingen neerslaan. Het huidigepolitieke enthousiasme voor ruimtelijkeactivering van maatschappelijke initia-tieven moeten we vasthouden.'Twaalf voorbeeldprojecten, een selectievan de ruim 100 projecten die werdeningediend voor de projectuitvraag `Leef-omgeving van de toekomst', laten zienhoe en waar er al wordt gewerkt aan detoekomstige leefomgeving van Neder-land. Deze twaalf sluiten aan bij de prin-cipes en opgaven in het Manifest 2040.Op die manier zijn ze een boegbeeld vanbepaalde perspectieven en opgavenwaar de Nederlandse ruimtemakers dekomende periode voor staan. Jaar van de ruimteMK2015 S+RO 2015/05 11ThemaJaar van de RuimteIntroductie12 2015/05 S+ROThemaJaar van de RuimteIntroductieZEVEN ONVERMIJDELIJKE OPGAVEN VOOR 2040VERSTERK HET STEDENNETWERK-FLEXIBILITEITMAAKTDENEDERLANDSEMETROPOOLKRACHTIGMAAK RUIMTE VOOR DEENERGIETRANSITIE- EEN DELTAPROGRAMMA VOOREENENERGIENEUTRAALNEDERLANDZET WATER IN ALSKWALITEITSIMPULS- WATER EN RUIMTE:HET KONINGSKOPPELVOOR DE TOEKOMSTBRENG AGRARISCHE PRODUCTIEIN BALANS MET DE OMGEVING- EEN FOOTPRINTLOZE LANDBOUW METMEERTOEGEVOEGDEWAARDEZORGVOOREENGEZONDE LEEFOMGEVING- GEZONDHEID, VEILIGHEID EN TOEGANKELIJKHEIDZIJNTOPPRIORITEITBIJWIJKONTWIKKELINGBENUT BESTAANDE BEBOUWING- EEN NIEUWE BOUWCULTUUR VOOR EEN FLEXIBELER RUIMTEGEBRUIKANTICIPEEROPNIEUWE TECHNOLOGIE-SLIMOMGEVINGSBELEIDVOORMAATSCHAPPELIJKRELEVANTEINNOVATIES1 2345 67S+RO 2015/05 13ThemaJaar van de RuimteIntroductieVIJF PRINCIPES OM SAMEN TE WERKEN AANDEWOON-ENLEEFOMGEVINGVAN2040OPGAVENVERBINDEN-INGEBIEDSCOALITIESDE VERKOKERINGTELIJFVERTROUWEN INPARTICULIEINITIATIEF - ONTZORGENDE OVERHEIDSPARTICIPATIESTIMULEERT DE MAATSCHAPPELIJKEENERGIEREGELS IN DIENST VAN ACTIE- MEER HANDELINGSRUIMTEVOORVERNIEUWENDEINITIATIEVENLEREND ONTWIKKELEN-NIEUWSGIERIGHEIDLOONTOMGEVINGSKWALITEITBEHEREN EN CRE?RENGEENKWALITEITZONDERBELEID1 23 45