Housing First levert in ons land een belangrijke bijdrage aan het duurzaam beëindigen van dakloosheid voor mensen met een intensieve hulpvraag, zo blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut. Meer dan tachtig procent van hen is sinds de start van de aanpak niet meer dakloos geweest.

Het recht op een woning is het uitgangspunt bij het uit de Verenigde Staten afkomstige Housing First- model. Mensen die dakloos zijn krijgen een woning én persoonsgerichte begeleiding aangeboden. Het Trimbos-instituut heeft in opdracht van kennisorganisatie Housing First Nederland onderzocht hoe het model in ons land wordt toegepast. Samen met vijftien Housing First-praktijken is in ‘Housing First onderzoek modelgetrouwheid en effecten’ gekeken naar de effecten voor meer dan zeshonderd deelnemers, de tevredenheid van deze deelnemers en de ervaring van stakeholders. Ook werd bekeken of het model wordt toegepast zoals het ooit is bedacht.

De meeste deelnemers aan Housing First zijn langdurig dakloos geweest. Ook hebben de meeste een combinatie van psychiatrische en/of verslavingsproblematiek, een slechte lichamelijke gezondheid en een ongunstige financiële situatie. Dankzij de beschikbaarheid van een woning in combinatie met intensieve begeleiding is een aanzienlijk deel (83%) van hen vanaf de deelname niet meer dakloos geweest en woont 73% nog in dezelfde woning. Minder dan veertig procent heeft - in weerwil van het Housing First concept - een individuele huurovereenkomst, de rest huurt indirect woonruimte via een zorgpartij, maar de aard van de verhuring heeft geen invloed op de mate van duurzame beëindiging van dakloosheid.
De gunstige uitkomst in Nederland ligt in lijn met eerder uitgevoerde onderzoeken elders in de wereld: Housing First helpt daadwerkelijk bij  duurzame huisvesting voor daklozen. De deelnemers zelf zijn positief over Housing First. Zij beoordelen de begeleiding gemiddeld met een 8,7. Driekwart van de deelnemers geeft aan dat ze door de hulp van Housing First gesteund en geholpen zijn. Begeleiding en ondersteuning van de deelnemers is daarbij niet zelden een zaak van lange adem, soms duurt het begeleidingstraject tien tot vijftien jaar.

De beschikbaarheid van huisvesting is essentieel voor beëindiging van dakloosheid. Maar is er vervolgens sprake van een hogere levenskwaliteit? De resultaten van ons onderzoek wijzen erop dat het wonen met begeleiding gepaard gaat met verbetering van gezondheid en welzijn. Er is minder vaak sprake van zelfverwaarlozing of het mijden van zorg. Ook doen de deelnemers bij psychische nood minder vaak een beroep op de crisisdienst en is minder vaak sprake van intramurale behandeling bij een GGZ-instelling of in de verslavingszorg. Ook zien we dat deelnemers die wonen met begeleiding minder vaak in aanraking komen met politie of justitie.

Het bevorderen van sociale integratie hoort tot de bouwstenen van het Housing First-model. Wonen met begeleiding lijkt bij te dragen aan het opbouwen van een steunend sociaal netwerk. Deelnemers geven zelf aan meestal tevreden te zijn met het aantal en de kwaliteit van vriendschappen.
Gekeken naar de ervaren kwaliteit van leven, dan zijn de Housing First-deelnemers het minst tevreden over hun financiën en het ontbreken van een betaalde baan. Een meerderheid van de deelnemers is voor een inkomen afhankelijk van een uitkering. Slechts één op de acht deelnemers heeft een betaalde baan. Deelnemers aan Housing First scoren als het gaat om betaald werk lager dan andere kwetsbare groepen. Bijvoorbeeld voor de groep mensen met chronische psychiatrische problematiek geldt dat ruim twintig procent betaald werk heeft. Ter vergelijking. Uit onderzoek van het CBS blijkt dat meer dan zeventig procent van de beroepsgeschikte bevolking een betaalde baan heeft. Veel deelnemers geven aan het ontbreken van betaald werk wel jammer te vinden.
Mogelijk heeft sociale integratie en het vinden van een zinvolle daginvulling tijd nodig: deelnemers moeten na een – vaak lange – periode van dakloosheid weer tot rust komen, de draad weer oppikken, wennen, structuur en ritme opdoen, enz. Dit vraagt de eerste tijd een intensieve begeleiding en een focus op het ‘thuis laten voelen’ in de woning. De resultaten van dit onderzoek geven bovendien de kwetsbaarheid van de doelgroep aan, met veelal een lange geschiedenis van dakloosheid en kampend met een combinatie van psychiatrische en/of verslavingsproblematiek, een slechte lichamelijke gezondheid en een ongunstige financiële situatie. Aan de andere kant geven de resultaten ook de kracht aan van de doelgroep, die soms na jaren op straat te hebben geleefd, nu stabiel woont.

Een goedwerkende Housing First-praktijk  vraagt op lokaal niveau om samenwerking tussen  een veelheid aan partijen. Woningcorporaties, gemeenten, GGZ-instellingen, opvangvoorzieningen, reclassering en wijk/buurteams, publieke gezondheidszorg, bewindvoering en verslavingszorg. Ook politie, instellingen voor beschermd en begeleid wonen (RIBW), schuldhulpverlening, forensische zorg, kringloop en veiligheidshuis spelen een rol. We hebben de stakeholders gevraagd naar hun tevredenheid over de samenwerking met de Housing First-praktijk. Vrijwel alle stakeholders zijn (redelijk) tevreden over de bereikbaarheid en het aantal contactmomenten. Ook zijn de meeste stakeholders (redelijk) tevreden over de snelheid waarop de Housing First-praktijk reageert en actie onderneemt.
Tevreden zijn de stakeholders met name over het laagdrempelige contact en de mogelijkheden tot afstemming en overleg, de werkwijze en werkhouding van de Housing First begeleiders en hun inzet voor de deelnemers, die zich kenmerkt door grote betrokkenheid en flexibiliteit. En de goede bereikbaarheid.

Om inzicht te krijgen in hoeverre de deelnemende praktijken de Housing First principes correct toepassen, is een Nederlandse modelgetrouwheidsschaal ontwikkeld. Uit internationaal onderzoek is bekend dat praktijken met een hogere modelgetrouwheid, betere uitkomsten laten zien. Uit onze modelgetrouwheidsmetingen blijkt dat de vijftien praktijken het Housing First model gemiddeld genomen voldoende tot goed hebben geïmplementeerd.

Naar aanleiding van de bevindingen van en ervaring met het onderzoek doet het Trimbos-instituut een aantal aanbevelingen. Het lijkt nuttig dezelfde groep deelnemers te blijven volgen, zodat beter inzicht wordt verkregen in resultaten op langere termijn.
Gebrek aan betaald werk en gezondheidsproblemen zijn aspecten waarover Housing First-deelnemers minder tevreden zijn. Het kan zinvol zijn   om te onderzoeken welke mogelijkheden op gebied van werk, participatie en zingeving nu niet worden benut. En ook meer oog te hebben voor somatische klachten van de deelnemers.
Gaat het om de werkwijze volgens de Housing First-principes, dan blijkt dat de deelnemende praktijken deze grotendeels goed te hebben geïmplementeerd.  Wel doen we de aanbeveling aandacht te houden voor kwaliteitsbewaking, scholing en ervoor te zorgen dat goede aspecten behouden blijven. Onderdelen die nog weinig aandacht krijgen, zoals het inzetten van ervaringsdeskundige teamleden, kunnen nog verbeterd. Juist de inzet van ervaringsdeskundigen is een belangrijk onderdeel van het gedachtegoed van Housing First.

Het belangrijkste aandachtspunt is misschien wel de beschikbaarheid van woningen en daarmee de snelheid waarmee iemand een woning krijgt toegewezen. Nederland kent een groot woningtekort. De wachtlijsten voor een sociale huurwoning zijn lang. Ook voor andere groepen, denk aan statushouders, wordt een dringend beroep gedaan op het beschikbaar stellen van sociale huurwoningen. Daardoor bestaat het risico dat er de komende tijd minder reguliere huurwoningen beschikbaar komen en kwetsbare mensen niet vanuit maatschappelijke opvangvoorzieningen kunnen doorstromen naar een zelfstandige woning met begeleiding.
Stagnerende doorstroming is des te ernstiger gezien het toenemende aantal berichten over de groei van het aantal daklozen. Valente, de landelijke branchevereniging voor organisaties die hulp en begeleiding bieden aan kwetsbare mensen in onze samenleving, heeft daar al eerder voor gewaarschuwd. Ook het Leger des Heils ziet in diverse steden het aantal daklozen toenemen. Zij wijzen daarbij op een verdubbeling van het aantal jonge daklozen (18-22 jaar). Wij vinden het dan ook belangrijk dat de Housing First-praktijk samen met gemeenten en woningcorporaties nagaat welke mogelijkheden er zijn om voor deze kwetsbare groep toch meer woningen beschikbaar te krijgen.