8 2015/01 S+ROThemaAgglomeratiekrachtIntroductieArjan HarbersRedacteur S+ROIllustratie: Max KismanNa de val van de muur bleek hetherenigde Berlijn plots alle stedelijkevoorzieningen dubbel te hebben: tweedierentuinen, twee opera's, een alte eneen neue Nationalgalerie, twee stad-huizen en maar liefst drie luchthavens.De stad leefde op een te grote voet enkwam in geldnood: Arm, aber sexy.In Nederland beschikt geen enkelestad over een dubbel voorzieningen-aanbod. Sterker nog, geen enkele stadis zo groot dat ze voor alle denkbarevoorzieningen een klantenkring biedten daarmee extra aantrekkelijk is voorbedrijven, investeerders en mensen.Als je in Den Haag woont ben je voor deThalys en de dichtstbijzijnde dierentuinop Rotterdam aangewezen. In Rotter-dam moet je je voor interlandvoetbal eneen beetje popconcert elders ori?n-teren. Amsterdammers bezoeken enmasse het Rotterdamse filmfestival enmoeten naar Den Haag om de goudenkoets toe te juichen. Door de korte on-derlinge afstanden tussen steden, is hetin Nederland minder problematisch omvan voorzieningen in een andere stadgebruik te maken. Voor dorpsbewonersis dat trouwens dagelijkse kost.Het gebruik maken van de assets en demassa van buursteden heet borrowedsize. In het polycentrische Nederland,waar de steden internationaal gezienweinig gewicht in de schaal leggen,zou ??n metropolitaan gebied, even-tueel met Vlaanderen/Brussel en hetRuhrgebied, synergetische krachten loskunnen maken. Is een metropolitaangebied een alternatief voor een echtgrote stad als we borrowed size mogenmeetellen? Of is borrowed size nietmeer dan een zwaktebod, omdat deNederlandse planologen in het verle-den, onder het mom van verdelenderechtvaardigheid en met concepten alsgebundelde deconcentratie en groei-kernen bewust hebben aangestuurd opkleine steden? Veel mensen beschou-wen Nederland inmiddels dan ook als??n grote polycentrische stad. Dummgelaufen misschien, maar ze is er nueenmaal en het terugdraaien hiervan isgeen realistische optie.Zef Hemel (Amsterdam EconomicBoard) wil de honderd jaar oude traditievan polycentrisch denken over Neder-land, gestoeld op het gedachtegoed vanEbenezer Howard en Walter Christaller,bij het oud vuil zetten. Hij hield on-langs een pleidooi in onder andere VrijNederland1 om voortaan op ??n grootAmsterdam in te zetten.Een dergelijk denken over agglomera-tiekracht (het belang van steden voorde economie) kwam het afgelopendecennium sterk op gang. De OECDschreef bijvoorbeeld in 20072 dat `TheRandstad does not seem to exploit wellthe proximity of its four large cities,and it does not represent an integratedfunctional urban system.' Nederlandsesteden zouden te weinig economischemassa en dichtheid hebben vergelekenmet grote, monocentrische stedenelders. Te weinig om echt van agglome-ratievoordelen te profiteren.Maar kun je eigenlijk sturen op agglo-meratiekracht of zijn de aanbevelingenvanuit het agglomeratiekrachtdiscoursingrepen die je sowieso al moest doenals regio? Goede verbindingen moestje toch al aanleggen. En de roep omverloederde bedrijventerreinen aan tepakken bestond ook al langer. En hoezoarbeidsmarkt op de werkgelegenheidafstemmen? Rijdt er geen bus dan? Ishet schermen met agglomeratiekrachtlouter extra munitie om bestaanderuimtelijke plannen te onderbouwen?Roderik Ponds (Atlas voor Gemeenten)en Otto Raspe (PBL) vinden in iedergeval dat bij een verdubbeling van destedelijke dichtheid de productiviteit 2tot 10 procent toeneemt.3 Komt nog bijdat Lu?s Bettencourt en Geoffrey West(Santa Fe Institute) in dat kader hebbenaangetoond dat bij een verdubbelingeen stad het metabolisme ? bijvoor-beeld het wegennet of het aantal ben-zinepompen ? slechts met 85 procenttoeneemt.4 Er zijn meer schaalvoor-delen: per persoon neemt eveneenshet inkomen, het aantal patenten, hetaantal creatieven en de rijkdom metongeveer 15 procent toe (maar in gelijkemate ook de criminaliteit, het verkeeren het aantal griep- en aidsgevallen!).Al met al functioneren grote steden duseffici?nt en hun economische presta-ties zijn bovenmatig.De vraag is of groot zaligmakend is. Degrootste steden in de westerse wereldstaan immers nooit bovenaan op dediverse global rankings. Opvallend is dathet juist vaak de kleine steden zijn alsGeneve, Z?rich, D?sseldorf, Vancouveren Amsterdam die als `beste steden'boven komen drijven. Klein, aber sexy? Noten1 Marcel van Engelen, De creatieven nemende hele stad over, Vrij Nederland 48, 2014.2 OECD Territorial Reviews: RandstadHolland, Netherlands, 2007.3 Ponds, R. en Raspe, O.,`Agglomeratievoordelen en de REOS', in:Atlas voor Gemeenten/PBL, 2015.4 Jonah Lehrer, A Physicist Solves the City,NY times, 19 December 2010.AgglomeratiekrachtMK2013S+RO 2015/01 9ThemaAgglomeratiekrachtIntroductie