PlatformSmart small living54 2015/05 S+ROPlatformSmart small livingWonen in een kooi in Hong KongFoto's: VincentYuPlatformDe druk op Nederlandse steden wordtsteeds groter. De stad is een magneet,roltrap en spons tegelijk, volgens eenrecente studie van het Planbureau voorde Leefomgeving (PBL).1 Hieruit blijktdat meer jongeren naar de stad trekkenen minder gezinnen wegtrekken. Degroei, die voor een groot deel bestaatuit kleine huishoudens2, zal zich naarverwachting doorzetten. Dat vraagtom concepten voor smart small living,stellen Rob Kotte en Maarten Hoorn.Steeds meer mensen zullen op zoekgaan naar een woning in de stad. Eenkoper of huurder moet een afwegingmaken tussen locatie, omvang van dewoning en prijs. In onze steden begintnu al een disbalans zichtbaar te wordentussen deze variabelen. Huizenprijzenin Nederlandse steden ontwikkelen zichvergelijkbaar aan de huizenprijzen insteden als Londen, Parijs en NewYork.Koopprijzen van 5.000,-- per vier-kante meter komen voor. Om te zorgendat dit niet verder de pan uit rijst,moeten we nu in deze gebiedeningrijpen. We kunnen woningenverkleinen, maar dat komt de kwaliteitniet altijd ten goede. Als we nietoppassen moeten mensen in kooienwonen, zoals in Hong Kong.Woningen al decenniahetzelfdeVeel bestaande woningen zijn enworden gebouwd in een maatschappe-lijke context uit het verleden. Ze sluitenaan bij oude woonvormen, terwijltrends wijzigen en daardoor ookwoonvormen kunnen wijzigen.Eengezinswoningen, het liefst met eentuintje, appartementen met allevoorzieningen voor jezelf, is dat nogwel van deze tijd? Zoals Van Dam enManting beschrijven3, is een adaptievewoningbouwstrategie nodig. Nieuwevormen van wonen verdienen onzeaandacht. Hoe kunnen we ook in detoekomst de woningvoorraad duur-zaam en betaalbaar houden? Om dezevraag te beantwoorden zullen wemoeten kijken naar andere vormen vanwonen die aansluiten bij de wensen vande stedeling. Deze vraagt om eenbetaalbare woning die kwalitatiefhoogwaardig is. Daarnaast zullen wemoeten zorgen dat de woning toe-komstbestendig is zodat deze voldoen-de aanpasbaar is aan eventueletoekomstige woonwensen.In dit artikel focussen wij op destedelijke context en de kleine huishou-dens: studenten, expats, singles,starters (1 of 2 personen), alleenstaan-de ouderen en ouderen waarvan dekinderen uit huis zijn. We beseffen onsdat binnen deze groep er nog steedseen grote verscheidenheid aan behoef-ten is. We leggen hier geen nadruk opde verschillen maar gaan op zoek naarde kansen die liggen in de overeenkom-sten. De groei van kleine huishoudensdoet zich niet alleen voor in de viergrote steden, maar ook in anderestedelijke gebieden als Alkmaar, Breda,Tilburg en Zoetermeer. In deze gebiedenneemt het aantal eenpersoonshuishou-dens met meer dan een derde toe in dekomende 25 jaar.4 In Almere zal zelfssprake zijn van een verdubbeling.Steden kunnen nu al inspelen op dezeontwikkeling, bijvoorbeeld door ruimtete geven aan smart small living.TrendsTechnologische vooruitgang heeftervoor gezorgd dat we minder ruimte inonze woning nodig hebben. Geen apartbureau of aparte kamer meer om tewerken: we zitten op de bank of aan deeettafel met onze laptop. De tv is veelplatter, met de mobiele telefoon hebbenwe geen tafeltje meer nodig voor devaste telefoon. Streaming-dienstenmaken het overbodig cd's of dvd's tebewaren die kostbare ruimte in beslagnemen. De boekenkast is ook geredu-ceerd tot een e-reader die gewoon ineen klein laatje kan liggen.Stedelingen gebruiken de stad alsverlengstuk van hun woning. Zij zijngewend om meer buiten de deur televen. Koffie met vrienden drink je nietthuis, maar in een koffiezaak. Etengebeurt veel buiten de deur. Restau-rants, hotels, bioscopen, theaters,clubs, sportscholen en zelfs winkelsfungeren als plaatsvervangendewoonkamer.5 Doordat stedelingen meerbuiten de deur zijn, hebben ze binnen dedeur minder ruimte nodig.Bijna ??n miljoen Nederlanders makendit jaar op ??n of andere manier gebruikvan de deeleconomie.6 En dat zijn nietalleen hippies die in woongroepenwonen en alles delen, juist niet. Het zijnvooral mensen onder de 35 met eenhoog opleidingsniveau, die een hooginkomen hebben en met name in degrote steden wonen. Zij vinden hetsteeds gewoner om niet alles zelf tebezitten maar bezit te delen of gebruikte maken van de spullen van een anderwanneer je het nodig hebt. Je leent eenboormachine van een buurman als jedie nodig hebt. Een auto is duur en kanje niet voor je deur parkeren. Dusmaken ze gebruik van openbaarvervoer, fiets of deelauto's.Smart livingIn een nieuw woongebouw in hartjeNewYork, My Micro NY, worden 55kleine modulaire woonunits van 23 tot34 vierkante meter gerealiseerd.7 Deappartementen zijn inventief vormge-geven. De bewoner kan gebruikmakenvan verschillende gemeenschappelijkeruimtes per verdieping of centraal inhet gebouw. Zo beschikken de bewo-ners over een multifunctionele ruimtevoor feestjes en groepsdiners. Hierdoorkan de keuken in het appartement veelkleiner zijn. Of nog extremer. In eenappartement in NewYork is enkel eenklein aanrecht gemaakt, kookmogelijk-heden ontbreken. Eten kan buiten dedeur of uit de magnetron.My Micro NY voert de deeleconomieverder door. Zorg dat mensen nietalleen hun auto delen, maar ook >>S+RO 2015/05 55PlatformSmart small livingMaarten HoornPlatform31maarten.hoorn@platform31.nlRob KotteJuli ontwerp en adviesr.kotte@juliontwerpenadvies.nlPlatformandere voorzieningen. Met dit smartliving kun je toe naar compactere enbetaalbaarder woningen, met kwalita-tief misschien wel betere voorzienin-gen. Maatgevend voor het aantal en dekwaliteit van de voorzieningen is deschaal van het project of de omgevingwaar deze staat. Bouwen in eenomgeving waar al veel mensen wonenmet dezelfde behoefte aan die voorzie-ningen zorgt ervoor dat een bepaaldvoorzieningenniveau rendabel wordt.Zo deel je niet alleen een voorzieningmet medebewoners, maar met de helebuurt. Hoe ver kan je daarin gaan?In Nederland is er al enige jaren eentoenemende behoefte gesignaleerd omte wonen met gelijkgestemden.8 Ditbiedt kansen om smart living verder teontwikkelingen. In Brooklyn speelt hetproject Schermerhorn hierop in.Kunstenaars en artiesten kunnen hierwonen. In dit complex zijn wasvoorzie-ningen gecombineerd, is een specifiekecomputerruimte opgenomen en zijnverschillende gemeenschappelijkeverblijfsruimtes gecre?erd. Voor dedoelgroep zijn multifunctionele ruimtesin het complex die de bewoners kunnengebruiken voor optredens en tentoon-stellingen. Deze ruimtes zijn niet alleenvoor de bewoners. Dit project gaat eenstap verder: ook mensen of verenigin-gen uit de buurt kunnen gebruikmakenvan de voorzieningen. Het delen van devoorzieningen biedt extra kansen voorsmall living. Van dit principe maakt dewasbar in Antwerpen, Gent en Kortrijkook gebruik: terwijl je je was draait, kunje in een prettige omgeving koffiedrin-ken of werken. Dit zorgt voor eenpositieve buzz. Door het met meermensen te delen, kunnen de servicekos-ten worden verlaagd.Yinzhou Talent Apartments in Ningboaan de oostkust van China is eeninitiatief van de lokale overheid dat isgebouwd om young professionals aante trekken en te behouden ten behoevevan de techindustrie in de regio.9 Hetovergrote deel van de woningen is te56 2015/05 S+ROPlatformSmart small livingMidden en Onder: Wasbar KortijkBron: Wasbar, KortijkBoven: Schermerhorn appartementBrooklyn NewYorkFoto: Maria Ioveva, CC BY NC 2.0.jpgPlatformkoop aangeboden aan bedrijven die hetverhuren aan nieuwe werknemers. Derest is verhuurd aan individuelehuurders. Het gebouw bestaat uitduizend appartementen van 45 tot 70vierkante meter met een gemeen-schappelijke daktuin. Op verschillendeverdiepingen zijn gemeenschappelijkeruimtes voor ontspanning, mogelijkhe-den om je was buiten te hangen en eenkwalitatief hoogwaardige buitenruim-te. De appartementen zelf zijn hierdoorcompact. Een aantal functies op debegane grond, zoals een theater,sportfaciliteiten commerci?le ruimtesis ook voor de omgeving te gebruiken.Hoewel de stedenbouwkundige opzetvan dit project niet direct van toepas-sing is op de Nederlandse praktijk,bewijst het dat buitenlandse overhedenzich al wel inspannen om de stadaantrekkelijk te houden voor eengrotere groep bewoners.Small livingIn Japan is klein wonen al langergewoon. Rond 1200 was de schrijverKamo no Chomei enthousiast over zijnkleine woning. Hoe ouder hij werd, hoekleiner zijn woning. Hij vond zijn levenjuist vruchtbaarder vanwege zijn kleinewoning, niet ondanks zijn kleinewoning.10 Ook in onze tijd zijn er legiovoorbeelden van inventief ruimtege-bruik. Een verplaatsbare muur met eenwegklappend bed, zorgt voor veel meerfunctionaliteit van een ruimte.Dat kantot in het extreme worden doorge-voerd. Architect Gary Chang heeft hierin zijn appartement van 32 vierkantemeter met schuivende wanden 24verschillende gebruiken van de ruimtemogelijk gemaakt. Slim ontwerpen doorhet comprimeren van faciliteiten zorgtvoor een effici?nte woning, zoals hetontwerp van de woonmachine illus-treert, gemaakt als faciliteitenkernvoor het gebouw de Rembrandt inEindhoven.Slim ontwerpen op woning- of opgebouwniveau zorgt voor verdichtingen daarmee voor woningen met eenbeter prijsniveau als een wijk of buurtpopulair is. Juist door de combinatiesmall met smart living, blijft een goedewoonkwaliteit gewaarborgd.BedreigingenSmart living zorgt voor blurring vanfuncties. Private voorzieningen wordendeels publiek. Dat kan in strijd zijn methet bestemmingsplan: naast eenfunctie wonen, wordt ook een commer-ci?le functie toegevoegd. Daarnaastkan het ook strijdig zijn met het beleidvan sommige steden om voorzieningente concentreren.En kan een kleine woning in Nederlandaltijd wel? Het Bouwbesluit geeftrichtlijnen die knellend kunnen zijn. Eenappartement moet ten minste 18vierkante meter groot zijn met eenminimale breedte van 3 meter. Is datnodig als je je woning effici?nt in weette delen? Hoe erg is dat, als je hele levenzich toch buiten de deur afspeelt? InNewYork zijn speciaal voor My MicroNY de regels lokaal aangepast, waar-door kleinere woningen mogelijkwerden.MeegroeienDoor het combineren van trends als dedruk op de stad, de veranderendegezinssamenstelling, leefpatronen,technologie en de opkomst van dedeeleconomie ontstaat er een kans. Denieuwe stedeling legt minder nadruk opbezit maar wil kunnen beschikken overeen hoog niveau aan voorzieningen. Wezullen voor deze groep een ander typewoning moeten bouwen dan in deafgelopen decennia of zelfs eeuwen.Smart small living speelt hier op in.Voor het zo ver is zullen eerst verschil-lende hordes genomen moeten worden.Hoe kan de wet- en regelgeving goed opdeze ontwikkeling inspelen? Wat zijn dekansen bij transformatie of verdichtingvan bestaand vastgoed? Voor wie kun jedit principe allemaal toepassen? Watzijn de mogelijkheden voor gezinnenmet kinderen?Het is belangrijk om in de ontwikkelingvan dit onderwerp thema's als flexibelbouwen en demontabel bouwen mee tenemen. Op deze manier kunnen weervoor zorgen dat gebouwen kunnenblijven meegroeien met de verande-rende woonwensen. Laten we aan deslag gaan in Nederland, kijken hoe wegoed kunnen leren van voorbeelden inhet buitenland en bestaande initiatie-ven omarmen. Noten1 Planbureau voor de Leefomgeving,De stad: magneet, roltrap en spons.Bevolkingsontwikkelingen in stad enstadsgewest, Den Haag, 2015.2 CBS Statline, geraadpleegd op 11 oktober2015, bewerking Maarten Hoorn.3 Dam, F. van en Manting, D., `Onzekere groeivan steden vereist adaptieve strategie', in:S+RO, 03/2015, pp. 10-17.4 CBS Statline, geraadpleegd op 11 oktober2015, bewerking Maarten Hoorn.5 Bartolucci, M. en Kurzaj, R., Living Largein Small Places: Expressing Personal Stylein 100 to 1.000 Square Feet, Thames &Hudson, London, 2003.6 ING Economisch Bureau, Ruim halfmiljoen huishoudens doen mee aan dedeeleconomie. Opbrengsten scheefverdeeld, 2015.7 Maxwel, P., `Building for a Family ofInidivuals', in: MARK #44 juni/juli 2013, pp.122-129 www.narchitect.com8 VROM-raad, Wonen in ruimte en tijd: Eenzoektocht naar sociaal-culturele trends inhet wonen, Den Haag, 2009.9 Liu He, `The design of a 1000-unithousing project in Ningbo, China, is aimedspecifically atYoung professionals', in:MARK #44 juni/juli 2013, pp. 130-137.10Azby Brown, S., The very small home;Japanese ideas for living well in limitedspace. Kodansha International, Tokyo,2005.11 Kamo no Chmei, `Hjki' (An Accountof My Hut, vertaling: Donald Keene), in:Donald Keene, eds., Anthology of JapaneseLiterature, Grove Press, NewYork, 1955,pp. 197-212.Rob Kotte is architect bij Juli ontwerp enadvies, Maarten Hoorn is projectleiderRuimte en Economie bij Platform31.S+RO 2015/05 57PlatformSmart small living