De Haarlemmermeer is al decennialang een groeikern. De aanwezigheid van Schiphol en de centrale ligging tussen Amsterdam, Haarlem en Leiden zorgt voor een hoop werkgelegenheid en daardoor een grote woningbehoefte. De groen- en recreatiegebieden zijn tijdens deze snelle groei enigszins achtergebleven. Dit is een van de redenen waarom ervoor is gekozen om tussen Hoofddorp en Nieuw-Vennep een park van 1000 hectare te ontwikkelen, PARK21. Maar hoe creëer je als gemeente een recreatiegebied, dat voor zowel oude als nieuwe bewoners, een aangename bestemming is? En, belangrijker, hoe betrek je hen daarin?

Na de drooglegging van het Haarlemmermeer in 1852 kwamen boeren uit heel Nederland naar de net aangelegde polder om een nieuw bestaan op te bouwen. Sindsdien is de Haarlemmermeer getransformeerd van een plattelandsgemeente naar een economisch sterk, stedelijk gebied. Onder meer door de komst en de groei van Schiphol en de bijkomende werkgelegenheid is het inwoneraantal meer dan verdubbeld: van 70.000 in 1975 naar circa 146.000 inwoners in 2017. 

Van wezenlijk belang hierin zijn de circa 20.000 woningen die tussen 1995 en 2005 aan de zuidwestkant van Hoofddorp en de westkant van Nieuw-Vennep zijn gebouwd in het kader van de VINEX. Aan deze woningbouwuitbreiding was een aanzienlijke groenopgave voor de regio en vooral in Haarlemmermeer gekoppeld. In totaal was 1.600 hectare Strategisch Groen en 400 hectare Schiphol Inpassingsgroen benodigd, om te voorzien in tekorten aan recreatieruimte en vermindering van de recreatiedruk op kwetsbare natuur in de duinen. Van het regionaal groen is 730 hectare in de Haarlemmermeer gerealiseerd en ongeveer 200 hectare in buurgemeenten. 

Voor de rest van de opgave heeft de gemeente Haarlemmermeer in 2011 het masterplan PARK21 vastgesteld, een recreatief park van 1000 hectare tussen Hoofddorp en Nieuw-Vennep. Dit masterplan, gemaakt door Vista Landschapsarchitectuur en Stedenbouw, omvat een concept dat bestaat uit drie lagen: de polderlaag, parklaag en leisurelaag. De polderlaag houdt het bestaande agrarische landschap zichtbaar en geeft ruimte aan agrarische verbreding en transformatie. De parklaag zorgt voor ruimtelijke structuur, dat zich manifesteert in een openbaar toegankelijke groengebied dat het hele park verbindt. Hierbinnen zijn parkkamers opgenomen waar initiatieven als sport en recreatie zich kunnen vestigen. In de leisurelaag kunnen attracties, evenemententerreinen en een of meerdere voorzieningen van (inter)nationale allure zich vestigen. 
 

Dit jaar heeft het college van de gemeente Haarlemmermeer besloten om in de komende 20 jaar nog circa 20.000 woningen bij te bouwen. Omdat de richtlijn voor recreatiegroen in het Recreatiebeleid per woning 400m2 voor recreatiegebied in de stadsrand/het buitengebied is, betekent dit een vraag naar 600 hectare nieuw recreatiegebied voor 15.000 woningen. De vraag naar groen- en recreatiegebieden is daarom actueler dan ooit. Het Haarlemmermeerse bos wordt bijvoorbeeld veel bezocht en de Toolenburgse plas is op zonnige dagen overvol. Maar wat is recreëren, en welke behoeftes zijn er vanuit de bewoners? Hoe kunnen zowel de boer die oergranen verbouwt, de man die zijn hond uitlaat, de jongeren die aan extreme sporten doen en de spelende kleine kinderen naast elkaar van hetzelfde park genieten? Hoe wordt dit ontwikkeld en ontworpen? 
 

Het eerste deelgebied van circa 65 hectare is ontwikkeld door de gemeente, waarbij bestaande ondernemers zoals een tuincentrum en een manege zijn opgenomen in het park. Hierbij is tevens de verbindende parklaag aangelegd en zijn in de parkkamers een honkbalcomplex, de speeltuin Kleiland en een bijenstal opgenomen. De rest van het park wordt op het initiatief van ondernemers ontwikkeld. Op dit moment zijn er ruim 120 initiatieven binnengekomen bij PARK21.

Tijdens een regionale bijeenkomst eind 2016 om bewoners te informeren en uit te nodigen om mee te denken zijn er veel nieuwe initiatieven naar voren gekomen. Enkele van deze initiatieven, zoals een klimpark van een lokale ondernemer en een moestuinvereniging, hebben inmiddels een plek gevonden in het eerste deelgebied en zijn deze zomer geopend. Voor andere initiatiefnemers gaat het langer duren. Sommige van hen hebben nog geen concreet businessplan, maar er zijn bijvoorbeeld ook veel initiatiefnemers die geïnteresseerd zijn in een onderneming bij de recreatieplas, welke nog aangelegd moet worden. Verder is de gemeente bezig met het opstellen van een bestemmingsplan met verbrede reikwijdte voor PARK21. Dit bestemmingsplan faciliteert de nieuwe leisure-ontwikkelingen, maar beschermt de publieke belangen en de huidig aanwezige agrarische en overige functies. Pas na de vaststelling van het bestemmingsplan kunnen nieuwe initiatieven in het gebied gehuisvest worden. 

Een aantal van de woonwijken die direct aan PARK21 grenzen zijn de wijken gebouwd in de VINEX. Deze zijn nog steeds populair onder jonge gezinnen. Een groot aantal woningen uit de nieuwe woningbouwopgave grenzen ook direct aan het park. De kinderen in deze buurten zijn de toekomstige gebruikers, waardoor de gemeente deze kinderen mee wil laten denken, ontwerpen en bouwen. Samen met basisscholen worden activiteiten georganiseerd in het park: Zo heeft architect Sybolt Meinderstma in verschillende ontwerpsessies samen met leerlingen van een basisschool uit Hoofddorp de speeltuin Kleiland in deelgebied 1 ontworpen. De kinderen waren aanwezig bij de officiële opening en hebben zelf de naam voor de speeltuin en het speelschip bedacht. 
Met scholieren uit het middelbare onderwijs worden andere projecten gedaan. Leerlingen hebben entree-objecten ontworpen die de verschillende ingangen van het park aan de polderlinten markeren. Daarnaast werken twee scholen samen aan het ontwerp en de bouw van een amfitheater, waar ze zelf hun theaterlessen kunnen gaan houden. 
Het hoger onderwijs wordt actief benaderd voor stages en onderzoek. Studenten van de opleiding Vrijetijdsmanagement van Inholland Diemen krijgen de opdracht om kleinschalige evenementen te organiseren tijdens hun minor. 

In 2016 is door de gemeente circa 80 hectare grond aangekocht ten behoeve van de ontwikkeling van PARK21. Het kavel, genaamd “de Flumen”, wordt momenteel in samenwerking met inwoners uit Nieuw-Vennep en lokale initiatiefnemers ontworpen. De aanmeldingsaantallen van bewoners om hierbij te participeren waren hoog. Marianne van der Klis, deelneemster aan de ontwerpgroep, ziet het belang hiervan: “Ik kijk naar de toekomst voor onze kinderen en kleinkinderen en alle mensen die hier nog gaan komen. Voor hen zou PARK21 fantastisch zijn en er zullen nog vele generaties genieten van dit mooie project. Ik hoop hier mijn steentje aan te kunnen bijdragen”. 

Er is een vaste gebruikersgroep van bewoners en gebruikers die meerdere malen per jaar geraadpleegd wordt. Zij adviseren over de invulling van de parkkamers en de ontwerpen van de Polderfiguren, die de entrees van het park gaan markeren. Via sociale media en jaarlijkse bijeenkomsten wordt tevens input gevraagd aan bewoners. Voor belangrijke onderwerpen, zoals het opstellen van het bestemmingsplan, worden klankbordgroepen opgericht. 

De gronden in het gebied zijn voor een deel in eigendom van de gemeente, van agrariërs of van andere grondeigenaren. In het masterplan voor PARK21 blijft ongeveer eenderde van het gebied agrarisch, de overige grond zal ontwikkeld worden als groen- en recreatiegebied in de park- en leisurelaag. 
Enkele agrariërs zien de kansen van agrarische transformatie. Zo zijn vier boeren verenigd in de PARKLANDEN waar zij fruitbomen geplant hebben, een boerengolfterrein exploiteren en agrarische activiteiten organiseren, zoals aardappels rooien. Andere agrariërs zien mogelijkheden om hun landbouwbedrijf te combineren met bijvoorbeeld een campingterrein of een zorgboerderij. Een initiatiefgroep van agrariërs heeft zich verenigd in een agrarische natuurvereniging ‘Agro Nova’. Hun doelstelling is ‘zich te richten op kansen in deze sterk veranderende omgeving. Kansen die passen in onze bedrijven en die niet botsen met de doelstellingen van PARK21’. 

Een deel van de agrariërs ondersteunt de plannen voor PARK21 minder. Onzekerheid over hun toekomst is hier de voornaamste reden voor. PARK21 wordt via uitnodigingsplanologie ontwikkeld door verschillende (private) partijen. Dit betekent dat het niet per se nodig is dat alle gronden in de park- en leisurelaag ook daadwerkelijk in handen van de gemeente moeten zijn om tot ontwikkeling te komen. Andere (private) partijen zijn in staat om zelf deelgebieden, in samenwerking met de gemeente, te ontwikkelen. Grondverwerving in PARK21 vindt plaats op basis van vrijwilligheid. Vooral voor agrariërs die grond pachten levert dit echter onzekerheid op, omdat zij niet kunnen bepalen of en wanneer de grondeigenaar in gesprek zal gaan met ontwikkelende partijen.

Om PARK21 te realiseren, zal een groot deel van de landbouwgrond verdwijnen. Dit is al het geval met de gronden die wel door de gemeente zelf zijn opgekocht. Veel van de agrarische ondernemingen zijn al sinds de drooglegging in 1852 in de familie. In de daaropvolgende 160 jaar heeft er al meerdere keren landbouwgrond plaatsgemaakt voor stedelijke ontwikkeling- bijvoorbeeld voor de komst en uitbreiding van Schiphol en met de bevolkingsgroei van de Haarlemmermeer in de jaren 70. Destijds heeft zo’n 1000 hectare landbouwgrond, dezelfde grootte als PARK21, plaats moeten maken voor woningbouwontwikkeling. De gemeente is er voor alle inwoners, maar het is onvermijdelijk dat er bij gebiedsontwikkeling ook ontevreden partijen ontstaan. Het is daarom belangrijk om met elkaar in gesprek te gaan en naar elkaars wensen en standpunten te luisteren. 

Een voorbeeld van een goede samenwerking en communicatie is de aankoop van grond in 2016.Toen de gemeente grond kocht van een grondeigenaar was de pachtende agrariër, Dirk Molenaar, nauw betrokken. Er is afgesproken dat hij in ieder geval het eerste jaar de grond nog gebruikt. Ook heeft Dirk Molenaar zelf 6 hectare grond rondom zijn boerderij aangekocht en getransformeerd tot landgoed Kleine Vennep. Hij heeft geen opvolging in zijn landbouwbedrijf, maar zijn twee dochters kunnen het landgoed op deze manier wel voortzetten. Op deze locatie in PARK21 vindt in september de Landschapstriënnale plaats. 
 

PARK21 is dit jaar gastheer van de Landschapstriënnale. Voor het project is dit een mooie kans om met agrariërs, bewoners, initiatiefnemers en ontwikkelaars in gesprek te gaan over de mogelijkheden en vraagstukken rondom de ontwikkeling van dit gebied. De gemeente hoopt dat er door de Landschapstriënnale nieuwe initiatieven tot stand kunnen komen. Daarnaast is het een mooie gelegenheid om meer bekendheid te geven aan PARK21 en meer mensen, lokaal en nationaal, het park te laten bezoeken. Hiervoor worden, ook vanuit het project, diverse activiteiten georganiseerd. Het initiatief van de moestuinen in het eerste deelgebied worden officieel geopend en er is een nieuwe wandelroute aan de zijde van Nieuw-Vennep aangelegd. Er worden excursies voor jong en oud georganiseerd en iedereen wordt welkom geheten op de publieksopening. Dirk Molenaar presenteert de plannen voor zijn nieuwe Landgoed en tijdens de PARK21-dag wordt er samen met bewoners gebouwd aan het nieuw te ontwikkelen kavel De Flumen. Deze dag wordt ook gebruikt om informatie te geven aan bewoners en initiatiefnemers en met elkaar in gesprek te gaan, zodat we met elkaar kunnen kijken hoe PARK21 voor de verschillende inwoners van de Haarlemmermeer een mooie bestemming kan worden. 


Kirsten Bekkers is programmasecretaris PARK21 bij de gemeente Haarlemmermeer.