PlatformDe minister van Infrastructuur enMilieu ziet de uitvoering van het Del-taprogramma als een integrale opgaveen wil alle meekoppelkansen benutten.1Het ministerie draagt hier aan bij meteen Delta Ontwerpplatform en doorkansrijke iconen te identificeren methet Atelier Making Projects. Continueleren blijkt een kernwaarde voor inter-actieve planvormingEen icoon is een beeldbepalend projectdat voor de samenleving symbolischebetekenis heeft: het staat voor ietsdat groter is dan het `ding' zelf. Iconenkunnen een plek, maar ook een projectmeer gezicht en meer momentumgeven. De keuze van een passend icoonvoor het Deltaprogramma kan bijvoor-beeld de concurrentiepositie van hetNederlandse bedrijfsleven internatio-naal versterken. Maar een icoon maakje niet zomaar, die ontstaat. Stedelijkeiconen ontstaan vaak pas na verloopvan tijd, zoals het Vrijheidsbeeld. In1886 werd dit cadeau van Frankrijkneergezet op een eilandje voor NewYork. Het kreeg geleidelijk meer beteke-nis omdat voor stromen immigrantendie per boot uit Europa dit Vrijheids-beeld het einde markeerde van eenlange reis en het begin van een nieuwleven. Met sommige iconen kan het ooksneller gaan, zoals de Erasmusbrug inRotterdam liet zien. Wouter Jan Verheulwijst op het gevaar van een mislukteicoon en pleit in zijn boek Stedelijkeiconen voor het `voorkomen van pro-jectmislukkingen' door een paar regelsin acht te nemen. Hij noemt dit eenemergente verbindingsstrategie, diebegint met het zoeken naar aansluitingbij wat er sociaal-cultureel onder debevolking leeft. De sociaal-cultureletrends vertaal je vervolgens ruim-telijk naar een vorm of ontwerp datgoed past bij de omgeving. Als er eenkatalysatorwerking ontstaat met eenpositief economisch effect, dan kan dituitgroeien tot een icoon.Sociaal-culturele schetsdeltaDe benadering van Verheul geeft onsenig houvast. Wat leeft er sociaal-cultureel in de delta? In de Zuidwes-telijke Delta is sprake van een scherpcontrast tussen het noordelijke enzuidelijke deel. Rijnmond kent een grotedynamiek, maar ten zuiden van de OudeMaas wordt het beeld snel anders: ont-groening leidt hier tot afname van hetaantal werknemers terwijl door vergrij-zing de zorgvraag groeit en de woning-markt kantelt. Voorzieningen zullen48 2015/01 S+ROPlatformOntwerpen aan de deltaGetijdencentrale Nova Scotia,Annapolis, Verenigde StatenMaarten HajerPlanbureau voor de LeefgomgevingM.Hajer@pbl.nlLeo PolsPlanbureau voor de LeefgomgevingL.Pols@pbl.nlOntwerpen aan de deltaPlatformwonen, te werken en te recre?ren. Denieuwe centrale kan worden uitgevoerdin een vorm die past bij de omgeving.Een object dat draait op de getijden-stroom door de Brouwersdam heeftgrote icoonpotenties, zeker wanneerdaar ook boven water iets van te zienis. In Canada en Ierland is al de nodigeervaring opgedaan:Je kunt een icoon ook meer in hetzuiden zoeken. Daar heeft de krimpal gaten in de huizenmarkt geslagenen komt de oplossing wellicht van deVlaamse stedenband die loopt van Ant-werpen naar Oostende. Knokke komtdicht bij Cadzand, Gent groeit flink uitrichting Terneuzen, Antwerpen ligt alop de grens. Een grensoverschrijdendicoon is zeker een optie. Het Kenniscen-trum Vlaamse steden zal daar wel orennaar hebben. Een `Vlaams' icoon >>herijkt moeten worden. Men vindt zelfdat de leefbaarheid hier in het gedingis. Waterveiligheid speelt opvallendgenoeg bij deze mensen geen rol. Welwillen bewoners en andere belangheb-benden dat er een betere ontsluitingkomt, zowel richting Rijnmond alsVlaanderen, om de bedrijvigheid naarhet gebied te halen en het werk voor dehuidige bewoners beter bereikbaar temaken. Ook willen bewoners graag datjongeren na hun studie terugkeren naarhun geboortegrond. Met deze sociaal-culturele schets in het achterhoofd, ishet onlogisch een icoon te zoeken in dewaterveiligheid, maar zou de zoektochtzich juist kunnen richten op de verbin-ding met Rotterdam, West-Brabant ende Vlaamse steden: in regiomarketing,infrastructuur en werkgelegenheid.Wanneer we deze sociaal-cultureleuitdaging willen verbinden aan een`vorm die past bij de omgeving', biedthet Deltaprogramma dan aankno-pingspunten voor projecten die kunnenuitgroeien tot `nieuwe iconen'? Jazeker,de regionale economie en het Deltapro-gramma raken elkaar op de overgangenvan water naar land.Kansrijke iconenMeer getijdenwerking in de Grevelingenin combinatie met een getijdencentralein de Brouwersdam is een voor de handliggende kanshebber. Een getijdencen-trale kan uitgroeien tot een nieuweindustrietak waarin Nederland de leadkan nemen. Voor de regio zelf biedt ditkansen voor ondernemers in researchen development van deltatechnologie.Maar een eb- en vloedbeweging inde Grevelingen maakt de omliggendeeilanden ook aantrekkelijker om er teMasterplan Beyond Borders,Transitionplan polders HoekseWaard, TU DelftS+RO 2015/01 49PlatformOntwerpen aan de deltaPlatformzou je bijvoorbeeld kunnen zoekenin herontwikkeling van de voorma-lige Staats-Spaanse Linies. De Linieswerden aangelegd in de periode vande Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) totaan de Franse Tijd (1794). Dit stelselvan verdedigingswerken ligt aan beidezijden van de landsgrens en bestaat uitongeveer zestig zichtbare elementen,vari?rend van vestingstadjes tot groteen kleine forten en liniedijken. In degrond liggen nog sporen van honder-den forten en fortjes. Daar is een mooiicoonproject van te maken wanneer jedit weer zichtbaar maakt en bijvoor-beeld verbindt met zoetwatervoor-ziening via de natuurlijke kreken enrecreatieve elementen op de tallozeovergangen van land naar water.De derde optie ligt ook op de overgangvan land naar water. De kaart met in-novatielocaties van het Kennis NetwerkDelta Water toont allemaal projectendie net binnendijks, op de dijk of netbuitendijks liggen: daar liggen blijkbaarkansen. Die kaart met innovatielocatieskun je verder uitbreiden met bijvoor-beeld havenkanalen, spuikommen enwaterfronten. Een icoonproject zoukunnen gaan over een multifunctionelewaterkering waarin een paar van dezeinnovatielocaties zijn opgenomen.OntwerpwedstrijdMaar het is lastig om zo van bovenafde kansen voor iconen goed te verken-nen. Je loopt het risico een icoon voor testellen die onvoldoende zeggingskrachtheeft voor het gebied zelf. Bovendienboor je onvoldoende creativiteit aanvanuit andere bronnen. Daar is eenandere aanpak voor nodig.We kennen een ijzersterk voorbeeldvan een ontwerpcompetitie: Rebuild byDesign. De ontwerpwedstrijd voor deherontwikkeling van de gebieden in enrond NewYork die werden getroffendoor de orkaan Sandy. Met de sterkecultuur en het institutionele raamwerkvan het naoorlogse ruimtelijk beleid isNederland internationaal gezien eengidsland geworden. Deze Dutch planningdoctrine (Faludi & van der Valk 19942) isin ons land verleden tijd, maar de NewYorkse prijsvraag laat zien dat Neder-land nog steeds gids in planningslandkan zijn: drie van de zes winnendeteams zijn Nederlands. Wat opvalt, isdat de drie plannen allemaal zijn opge-zet rond een vergelijkbaar idee over in-tegraliteit en multifunctionaliteit: iederplan bevat steeds een `zacht landschap'met moerassen en strandwallen ofbermen om de golfoploop te remmen enovertollig water op te slaan. Langs hetlandschap is een strip ontworpen metinfrastructuur en ruimte voor stede-lijke herinrichting. Deze strip kan ver-volgens worden `opgetild' om te dienenals eerstelijns hoogwaterbescherming(In Nederland zou de verhoging eenklimaatdijk heten) en worden ingerichtmet commerci?le, maatschappelijke enrecreatieve functies die profiteren vanhet uitzicht op het zachte landschap.De kracht van die voorstellen zit nietalleen in de schoonheid van de beel-dende ontwerpen. Ze snijden ook echthout omdat ze laten zien dat winst iste halen uit de slimme verbinding vanwaterbeheer met sociaaleconomischevraagstukken, ecologie (waaronder mo-gelijkheden voor building with nature)en energie. Energie is overigens nietbijzonder in de voorstellen benadrukt,maar past wel weer goed in Nederland.Een ontwerpwedstrijd waarbij in de op-dracht de verbinding van waterbeheermet de regionale sociaaleconomischevraagstukken in de volle breedte wordtbenadrukt, zal zeker nieuwe invals-hoeken en verrassende projecten meticoonpotenties opleveren.Interactieve, adaptieveplanningDe ontwerpwedstrijd geeft een krach-tige impuls aan de ontwikkeling vaniconen. Daarna is het zaak het resultaatvan de ontwerpwedstrijd verder uit tewerken met de verschillende stakehol-ders, in een interactief, adaptief proces.In het project Integrated Planningand Design in the Delta (IPDD) is eenmethode voor adaptieve planvormingontwikkeld die drie fasen onderscheidt:Het is belangrijk dat de verschillendestakeholders deze drie fasen door-lopen in een setting die losstaat vanhun dagelijkse institutionele keurslijf.Dat geldt overigens niet alleen voor deuitwerking van iconen, maar voor alleuitvoeringsplannen. De interactievetool Delta Envisioning Support System(DENVIS), die is ontwikkeld en getestbinnen IPDD, kan daaraan bijdragen.Als eerste stap is het nodig kennis overhet maatschappelijk krachtenveld ende ruimtelijke systemen in het gebiedte bundelen en toegankelijk te maken.Daarna vertellen de deelnemers elkaarover de opgaven waar zij voor staan ende ambities die zij hebben. Zo kunnen zegeleidelijk toewerken naar een gedeeldbegrip van de opgaven, de mogelijkhe-den voor synergie verkennen, en de on-vermijdelijke conflicten duiden. Daarnakan het interactieve proces van visie-vorming en ontwerp starten. In DENVISgebeurt dat met digitale technologie(Map-Tables) en een nieuwe toepassingvan geo-informatie (iMaps). Op dezemanier komen de stakeholders samenmet ontwerpers en wetenschapperstot een snelle uitwisseling van infor-matie, idee?n en voorstellen. Ze werkenniet alleen aan ruimtelijke oplossingen,ze denken ook na over de governance-arrangementen die nodig zijn om de50 2015/01 S+ROPlatformOntwerpen aan de deltaPlatformoplossingen te realiseren. Zo komen zegezamenlijk tot regionale visies waarenergie in zit.KernwaardeContinu leren is een kernwaarde vooradaptieve planning. Het leidt totreframing, innovaties en hopelijk totintegrerende oplossingen. We pleiten ervoor om dit continue leren te instituti-onaliseren binnen het Deltaprogramma:een ontwerpwedstrijd, de uitwerkingvan een icoon en een interactief procesvoor visievorming en ontwerp kunnendaar aan bijdragen. Dit essay is in iets andere vorm eerdergepubliceerd in het online boekOntwerp Delta.NL.Noten1 Dit zal ze binnenkort (over ca. 3 weken)schrijven in een brief aan het CRA en dedirecteur PBL. Wel even checken of diebrief uit is voor publicatie van dit artikel!2 Faludi, A. en Van der Valk, A., Rule andOrder Dutch Planning Doctrine in theTwentieth Century, Springer Science &Business Media, 1994.Leo Pols is onderzoeker bij het Planbu-reau voor de Leefomgeving, MaartenHajer is directeur van het Planbureauvoor de Leefomgeving.S+RO 2015/01 51PlatformOntwerpen aan de deltaStrangford LoughFoto: Andreas Messner