PlatformEssche Stroom opgeleverd in BeerzeReusel. Foto: Willem Mes58 2016/01 S+ROPlatformNieuwe aanpakontwerpprijsvragenop regionale schaalPlatformEen explosie van creativiteit en eenopdrachtgever die daar ge?nspireerden energiek mee aan de slag gaat. Datlevert een succesvolle ontwerpprijs-vraag op. De tien prijsvragen die de EoWijers-stichting de afgelopen dertigjaar organiseerde wisten dat elk op huneigen wijze te realiseren. Maar het vak,het regionaal ontwerp, is in transitie.Om een prijsvraag ook in de toekomsteen krachtig instrument te laten blij-ven is vernieuwing nodig.De Eo Wijers-stichting bevordert almeer dan dertig jaar als onafhanke-lijke netwerkorganisatie de ruimtelijkekwaliteit op het bovenlokale schaal-niveau. Daarbij investeerde de stichtingmet tien prijsvragen altijd in de relatietussen opdrachtgevers en ontwer-pers. De vakwereld van ontwerpersdroeg kansrijke idee?n aan terwijlde opdrachtgever (een regio) werduitgedaagd de beste omstandighedenvoor de uitwerking van ??n of enkeleinzendingen te cre?ren.Onlangs liet de stichting een onafhan-kelijke verkenning uitvoeren naar de rolvan de prijsvraag in het stimuleren vanontwerp en opdrachtgeverschap op re-gionaal niveau. De uitkomst: het tijd isvoor vernieuwing om de prijsvraag ookin de toekomst een krachtig instrumentte laten blijven. De stichting nodigt devakwereld dan ook uit niet alleen metidee?n daartoe te komen, maar ook omeen nieuw Eo Wijers-bestuur te gaanvormen. Binnenkort dragen de huidigebestuurs- en bureauleden het stokjeover aan gemotiveerde vakgenoten.Plan OoievaarVooruitblikken begint met teruggaan inde tijd. Plan Ooievaar kwam in 1986 alswinnaar uit de eerste Eo Wijers-prijs-vraag. Het plan schreef een revolutio-naire kentering voor in de samenhangtussen waterberging en natuurontwik-keling in de uiterwaarden van het rivie-rengebied. Plan Ooievaar leunde sterkop de kracht van het idee. Mede doorinzet van de toenmalige minister vanVerkeer en Waterstaat, Neelie Kroes,en het Wereld Natuur Fonds, kon PlanOoievaar uitgroeien tot de basis vooruitvoeringsprojecten langs de groterivieren. Niet alleen het Plan Ooievaarwas een succes, ook de Eo Wijers-prijs-vraag kende een vliegende start.Ruimte voor realisatieZes prijsvragen verder meldde de EoWijers-stichting echter stellig in hetjuryrapport: `Het gaat goed met hetruimtelijk ontwerpen, maar het gaatslecht met de ruimtelijke kwaliteit vanNederland.'1 Om doorwerking van goedeidee?n te stimuleren zette de stichtinghet opdrachtgeverschap centraal inde voorbereiding vanaf de zevendeprijsvraag. Iedere prijsvraag vanaf datmoment startte met de zoektochtnaar ambitieuze opdrachtgevers. Destichting ging op zoek naar bestuurdersdie verder keken dan hun gemeente- ofprovinciegrens en ook verder dan devier jaar waarvoor ze gekozen zijn.`Ruimte voor realisatie' werd het mottovan de prijsvraag.En met succes. Afgelopen jaar opendeWaterschap de Dommel het project`Essche Stroom', dat herleidbaar is naarhet concept dat in de zevende Eo Wij-ers-prijsvraag is uitgedacht. De aanpakvan het Brabantse bekenlandschap inBeerze Reusel stond in 2005 centraalin de prijsvraag. De winnende prijs-vraaginzending `Beerze op waterbasis'zette in op herstel van beekstructurendie in de periode van de ruilverkavelingwaren uitgewist. Nu slingeren de Groteen de Kleine Beerze net als een eeuwgeleden weer door het gebied en vor-men de ruggengraat van een robuusteecologische verbindingszone.Bij andere edities van de Eo Wijers-prijs-vraag bleek de doorwerking naar de uit-voering veel lastiger en minder direct teverlopen. De zevende prijsvraag had hetIJmeer als tweede ontwerplocatie met`Markeroog', een ontwerp van West8,als winnende inzending. De Markerwad-den, een recent initiatief van Natuur-monumenten en Rijkswaterstaat, isvanuit het oogpunt van natuurontwik-keling en waterkwaliteit deels op deprijsvraaginzending terug te voeren.2Om het motto `Ruimte voor realisatie' tebenadrukken investeert de Eo Wijers-stichting steevast in zowel het voor- alshet natraject van de prijsvraag. In eenreeks werkconferenties (fase 1) gaange?nteresseerde regio's, onder eenoverkoepelend thema, een collegialecompetitie met elkaar aan om tot eenuitdagende prijsvraagopgave te komen,die beslist wordt door een deskundigejury. Deze uitvoerige voorbereidingmaakt dat de gekozen regio uitgedaagdwordt om met de beste inzendingen uitde prijsvraag (fase 2) echt iets te gaandoen.Gedaantewisseling ontwerperDe prijsvraagregio, ofwel de opdracht-gever, kan zich in de aanloop van deprijsvraag (fase 1) nog niet verhoudentot mogelijke benaderingen van deel-nemende ontwerpteams. Gevoed metinput uit de regio, krijgen deelnemers dekans om in anonimiteit een analyse temaken en krachtige idee?n te smeden;de prijsvraag vraagt tot het momentvan de prijsuitreiking om geheimhou- >>Nieuwe aanpak ontwerpprijsvragenop regionale schaalS+RO 2016/01 59PlatformNieuwe aanpakontwerpprijsvragenop regionale schaalRonald L?hrPlein 13 Consultancywww.plein13.nuJannemarie de JongeWingwww.wing.nlTeun van den EndeEo Wijers-stichtingwww.eowijers.nlPlatformHot topic: de energietransitie in de StedendriehoekDe tiende Eo Wijers-prijsvraag was typisch zo'n complexeopgave voor multidisciplinaire teams: de prijsvraagregioStedendriehoek stelde de vraag hoe de energietransitiedaar tot stand kan komen in relatie tot de economischeconcurrentiekracht van de regio en de governance vandie transitie.1 Er kwamen 24 prijsvraagidee?n binnen, ge-maakt door in totaal 141 professionals en studenten.De Stedendriehoek bestaat uit zeven gemeenten verenigdonder de noemer `Cleantech Regio': Deventer, Zutphen,Apeldoorn, Lochem, Epe, Brummen en Voorst. Doormaximaal in te zetten op schone technologie, koerst deStedendriehoek op een duurzame economie en samenle-ving. De governance-strategie is bewust open gegooid ombedrijven, burgers, kennisinstellingen en de overheid uit tedagen elkaar op te zoeken en als een netwerk of commu-nity te gaan fungeren. De regio heeft als ultiem doel om in2030 energieneutraal te zijn.De jury van de tiende prijsvraag, die naast vakspecialistenook bestond uit experts vanuit de regio Stedendriehoek,riep geen enkelvoudige winnaar uit maar beloonde vier in-zendingen. De vier idee?n zijn aan de regio Stedendriehoekaangeboden als puzzelstukjes voor het vraagstuk vanenergietransitie, economische concurrentiekracht en go-vernance. In vier ateliers is samen met de regio de puzzelgelegd en is vanaf het begin aan de orde geweest welkeverhouding ontwerpers, overheden en ondernemers totelkaar hebben. Die samenwerking is op basis van gedeeldeambities verkend en afgesloten met de oprichting van eenCleanTechLab door diverse deelnemers aan het atelier.De uitkomsten en reacties van deelnemers zijn te vindenin het magazine, dat als speciale bijlage bij deze editie vanS+RO is verschenen.Noten1 Eo Wijers-stichting, `De Stedendriehoek - naar eenenergieneutrale stedelijke regio', in eigen beheer uitgegeven,Den Haag, 2014.ding. De dialoog (of het uitstel daarvanin de huidige prijsvraagopzet) tus-sen ontwerpers en opdrachtgevers isonderwerp van een essay dat Janne-marie de Jonge in opdracht van de EoWijers-stichting schrijft en op 3 juni zalpresenteren.Ontwerpers zijn in het afgelopen de-cennium in toenemende mate op zoekgegaan in welke delen van het totaleproces hun expertise van pas komt. Hetidee dat het ontwerpend onderzoekbelangrijk kan zijn voor inkadering endefini?ring van een ruimtelijke transitieis in 2015 als ??n van de leidmotievenvan het Jaar van de Ruimte tot uitdruk-king gebracht. Het beeld ontstaat nudat `ruimte-', `land-' of `stadmakers' inmultidisciplinaire teams in alle on-derdelen van het proces meerwaardekunnen leveren (zie kader: `De energie-transitie in de Stedendriehoek').Toekomst Eo Wijers-stichtingOp vrijdag 3 juni staat in Utrecht detoekomst van de Eo Wijers-prijsvraagop de agenda. Indirect gaat dat ookover de vraag hoe overheden, bedrij-ven, maatschappelijke organisatiesen burgers betrokken willen zijn bijde inrichting van ons land. Volgensde Eo Wijers-stichting is er nog altijdbehoefte om de ruimtelijke kwaliteitop regionaal niveau te stimulerenmiddels een competitie (prijsvraag ofanderszins). Ook denkt de stichting datdaarvoor een positie als `buitenboord-motor', onafhankelijk van bestaandebelangen, gewenst is. Dat de gericht-heid op opdrachtgevers met ambitiesmet urgente maatschappelijke vraag-stukken in het publieke domein (metoog voor de governance die daarbijhoort) meer dan ooit staat. En dat degrote maatschappelijke opgaven, waarons land voor staat, vragen om grens-verleggende idee?n die in de praktijkdoorwerken. De vraag is wie nu de kargaan trekken. Noten1 Eo Wijers-stichting, `Tegen de Stroomin, met de stroom mee', in eigenbeheer uitgegeven, Utrecht, 2006 (tedownloaden op www.eowijers.nl).2 Boeijenga, J.; Dekker, M.; Witsen, P.P.,`Making Projects', uitgave van AtelierMaking Projects, Ministerie vanInfrastructuur en Milieu, Den Haag, 2013.Teun van den Ende werkt sinds 2014 alsco?rdinator voor de Eo Wijers-stichting.Ook werkt hij voor het College van Rijks-adviseurs en vanuit zijn bureau `Werk-plaats Erfgoed' aan ruimtelijke opgaven.Jannemarie de Jonge is landschapsarchi-tect, promoveerde op ontwerp als dia-loog en brengt dat in praktijk. Ze bliktein 2008 al in een publicatie terug op `eenkwart eeuw Eo Wijers'.Ronald L?hr is bestuurslid van de EoWijers-stichting.Vanuit zijn eigen bureauPlein 13 Consultancy verzorgt hij project-en procesmanagement bij ruimtelijkeuitdagingen, met speciale interesse vooropdrachtgeverschap en de zoektochtnaar synergie. Daarnaast is hij gastdo-cent bij Van Hall Larenstein.60 2016/01 S+ROPlatformNieuwe aanpakontwerpprijsvragenop regionale schaalPlatformjaar titel gebied winnend(e) plan(nen) analyse aantalinzendingen1 1985/86 NederlandRivierenlandCentraal rivierengebied,Limburgse Maas, Ijssel,RijnmondOoievaar (D. de Bruin, D. Hamhuis, L. vanNieuwenhuysen, W. Overmars, D. Sijmons,F. Vera)Ontwerpgroep DeZeeuw, Eerhart enDe Boer (connectieuniversiteit en praktijk)342 1988/89 Stad en land op dehelling. Ruimtelijkontwerpen voor eenstukje Europaregio Maastricht, Hasselt/Genk, Heerlen/Aken, LuikToren van Babel (P. Bijvoet, M.Brinkhuijsen, R. Santema, W. StenfertKroese, J. Wiersma)Faculteit derBeleidswetenschappen,Vakgroep Planologie,Nijmegen233 1991/92 Het stromendstadsgewest,vormgeven aanecoregio BredaStadsregio Breda Brandend zand (Sjef Jansen, Arthur,Meuleman, Renee Santema, Rik de Visser),Tricola (Jan Harten, Gerhard Geerken,Christ Vandeheyden, John Stohr, WimWiersinga, Saskia van Walwijk)Bouwkunde, TU Delft 304 1994/95 Inside RandstadHolland. Designingthe inner fringesof Green HeartMetropolisGroene Hart, keuze uitdrie uitsnedes (Achtkamp,Nieuwe Maas, Maarssen-Utrecht)Laddermetropolis (Richard Colombijn,Ron Klein Breteler, May Kooreman,Rop van Loenhout, Frans Marks,Aafke Nijenhuyzen, Sander Smit,Remco Westhoek, Gijs Wolfs, PerryZijlema, VHP Stedebouwkundigen +Landschapsarchitecten)Henk van Blerck(in opdracht vanRijksplanologischeDienst)129 (waarvan1/3buitenlands)5 1997/98 Wie is er bang voorhet lege programma?Een miljoen hectarewelvarend Noord-NederlandNoord-Nederland, in hetbijzonder een keuze uitGroningen-Hoogezan;Noordelijk Oostergo;Hoogeveen, het Oude DiepAura (Hans Snijders), Wadland (EdzoBindels, Enno Zuidema, Arjan Klok, Jan-David Hanrath)Alterra/ UniversiteitWageningen576 2001/02 Grenzelozebeweging.Dynamiek enverankering tussentwee EuropeseMetropolenA12/A3 zone tussenUtrecht en Oberhausen:weg, spoor, waterLivin' on the edge (Eric-Jan Pleijster, Ceesvan der Veeken)Universiteit Twente 29 (5 interna-tionaal, 19Nederlands,4 Duits en 1Vlaams)7 2005/06 Tegen de stroom inen met de stroommee:gecombineerde analysevan 7e/8e prijsvraagdoor: 1. TU Eindhoven en2. TU Delft, Urbanism1. Nieuwe randenvoor het IJmeerIjmeer (Noord-Holland /Ijsselmeer)Markeroog, West 8 urban design &landscape architecture (Adriaan Geuze),Boskalis (Marco Tanis), AT Osborne (Albertde Vries), Witteveen + Bos (M. Klinge)212. Robuusteecologischeverbinding langs deBeerzeBeerze Reusel (Noord-Brabant)De Beerze op waterbasis, GrontmijNederland bv Cluster Zuid (R.H.A. Brinkhof,hoofdverantwoordelijke)Alterra / Wageningen (inopdracht van ProvincieNoord-Brabant)13 (waarvandrie plannenin tweedefase zijnuitgewerkt)8 2008/09 Buiten in deRandstad;Deltapoort enVechtstreek -Vormgeven aan rusten dynamiek tussenstedenVechtstreek (Utrecht) Twee plannen zijn in 2e fase uitgewerkt:1. Vechtcode, Haver Droeze, en2. Landschapsgoed Herenvecht,Deltavormgroep e.a.gecombineerde analysevan 7e/8e prijsvraagdoor: 1. TU Eindhoven en2. TU Delft, Urbanism5 waarvan2 in een 2efase zijnuitgewerktRegio Deltapoort(combinatie van StadregioRotterdam en deDrechtsteden)Kerend Tij, DHV, Enno Zuidema Stedebouwen Espresse Publishing m.m.v. RoelBakker (BGSV) en Paul van Oort (Van OortCulturele Zaken)149 2011/12 Nieuwe energie voorde Veenkoloni?n, opzoek naar regionalecomfortzonesVeenkoloni?n (Drenthe /Groningen)Samen Pionieren, Ed Ravensbergen(AtelierBruut), Marc Holvoet (Atelierbruut/Nieuwe Gracht), Janneke Zuidhof(Synergie), Jelmer van der Meulen(Synergie), Paul van Bree (Tauw)Wageningen UR,LeerstoelgroepLandschaps-architectuur3610 2014/15 De Stedendriehoek- naar eenenergieneutralestedelijke regioStedendriehoek:Apeldoorn, Brummen,Deventer, Epe, Lochem,Voorst en ZutphenGeen winnaars, wel 4 beste inzendingen(zie begeleidend magazine voor nameninzendingen en inzenders)RijksuniversiteitGroningen, SpatialPlanning24S+RO 2016/01 61PlatformNieuwe aanpakontwerpprijsvragenop regionale schaal