ACHTERGRONDTIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING NUMMER 3 JUNI 2014181818IEDEREEN HEEFT BAAT BIJWOONGEMEENSCHAP VOOROUDERE MIGRANTENOudere migranten worden het liefst oud in Nederland, met mensen van hun eigen cultuur. Eendeel van deze ouderen ziet een woongemeenschap als een ideale woonvorm. En die verwachtingis terecht: ouderen die in een groep wonen, voelen zich gelukkiger, gebruiken minder zorg, helpenelkaar en versterken de sociale cohesie in een wijk.VrouwenvandeTurksewoongroepinoprichtinguitLeiden,diebegeleidwordtdoorWoonSaem,hetKenniscentrumGemeenschappelijkWonenOudereMigranten.Degroepisopdefoto'sopbezoekbijdeTurksewoongemeenschapHarmonicainRotterdam.(FotoYalcinCakir)19TIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING NUMMER 3 JUNI 2014ACHTERGRONDDOOR JANSJE VAN MIDDENDORP EN TITUS DE JONG, STICHTING HETR.C. MAAGDENHUISWie een sociale huurwoning zoekt heeft geduld nodig? uitzonderingen daargelaten. Omdat de vraag hetaanbod vrijwel overal ruimschoots overtreft, zijnrijen van woningzoekenden ontstaan. Hoe langer jeals woningzoekende staat ingeschreven(`in dewachtrij staat'), hoe groter je kans op een woning. Ondanks de groei-ende populariteit van andere verdeelprincipes in de afgelopen jaren(zoals loting en direct te huur) is wachten op je beurt op veel plekkenhet credo. En heb je eenmaal een woning gevonden, dan begin je vaakweer op nul.Woningruil is ??n van de weinige manieren om een andere socialehuurwoning te vinden zonder eerst inschrijftijd of woonduur op tebouwen. Bij woningruil wisselen twee huishoudens van (huur)woning,omdat de `andere' woning beter past bij hun woonwensen of situatie.Niet alleen de ouderen zelf, maar ook de samenleving als geheel heeftbaat bij de vorming van woongemeenschappen. Toch investerenwoningcorporaties en overheid te weinig in betaalbare woongemeen-schappen. Stichting WoonSaem, een initiatief van Stichting Het R. C.Maagdenhuis, pleit voor creatieve oplossingen.Mevrouw Nelly Chan is 68 jaar en woont sinds 1980 in Nederland. In2008 verhuisde ze naar een woongemeenschap voor ouderen met eenChinese achtergrond. "We doen heel veel samen en helpen elkaar metklusjes of als iemand ziek is. Nu ik hier woon heb ik geen tijd meer omte piekeren of eenzaam te zijn!"Het aantal oudere migranten dat net als mevrouw Chan in een woon-gemeenschap oud wil worden groeit. Hoe ouder men wordt, hoe meermen immers terugvalt op oude gebruiken, geuren, gerechten en detaal waar men mee is opgegroeid. Een 'eigen' woongemeenschap voor-ziet in die behoefte, stelt WoonSaem, het KenniscentrumGemeenschappelijk Wonen Oudere Migranten. Van de ongeveer 300woongemeenschappen voor ouderen in Nederland, zijn er nu 60 vooroudere migranten. De vraag daarnaar zal stijgen, aangezien het aantalouderen van niet-westerse herkomst zal toenemen van 183.00055-plussers in 2010 tot 445.000 in 2025 .MINDER ZORG, MEER CONTACTENEen woongemeenschap bestaat uit zelfstandige woningen met ten-minste ??n gemeenschappelijke ruimte. Er worden gezamenlijke acti-viteiten ondernomen, men heeft oog voor elkaar en is zo nodig eenhulpvaardige buur. Een woongemeenschap geeft een oudere veilig-heid, geborgenheid, maatschappelijke participatie, informele steun ensociale contacten. Maar ook voor de samenleving zijn er voordelen. Uitonderzoek van het Verwey-Jonker Instituut in opdracht van deFederatie Gemeenschappelijk Wonen blijkt dat zorgbehoeften vanouderen in een woongemeenschap worden uitgesteld of verminderenen dat isolement en eenzaamheid minder voor komt . Welzijn voor-komt zorg. Drs. Kees Penninx spreekt van `zelfgeproduceerd welzijn'.Hij ontwikkelde in opdracht van WoonSaem de methodiek `SamenZelfstandig' voor begeleiding van woongemeenschappen.Een tweede voordeel voor de samenleving is dat de ruimtelijke concentra-tie van ouderen effici?nt is voor bijvoorbeeld zorgverleners, voorlich-tingsbijeenkomsten en prikdiensten. Een derde voordeel is dat veel woon-gemeenschappen de sociale cohesie in een wijk versterken, door ookandere ouderen of wijkbewoners te helpen en te betrekken bij activiteiten.Investeringen in welzijn van ouderen verdienen zichzelf meer danterug door de gunstige gevolgen voor andere uitgaven, zoals lagerezorgkosten. Dit blijkt uit onderzoek van SEO Economisch Onderzoek,waarin een verband wordt aangetoond tussen meer welzijn en welbe-vinden enerzijds en een langere levensduur en verminderd zorgge-bruik anderzijds . Ook de preventieve interventie in het project Mottoin Rotterdam levert meer op dan de kosten. Het rendement van degesubsidieerde huisbezoeken bij eenzame ouderen is 40 tot 60% . Eenstudie van het Centrum Ontmoeting in Levensvragen laat zien dat pro-jecten rond zingeving bijdragen aan een groter welbevinden en essen-ti?le besparingen op huisartsenzorg, geestelijke gezondheidszorg enmaatschappelijke dienstverlening . Met de inverdieneffecten vaninvesteringen in het welbevinden van ouderen zou meer rekeninggehouden moeten worden.MODELBURGERSEen woongemeenschap is een ideale woonvorm tussen zelfstandigwonen en wonen in een verzorgingshuis. Een concept dat past binnen202020TIJDSCHRIFT VOOR DE VOLKSHUISVESTING NUMMER 3 JUNI 2014een participatiesamenleving, waarin op eigen kracht, zelfredzaamheiden zorg voor elkaar voorop staat. Migranten zijn eigenlijk de `model-burgers' van de participatiesamenleving, zo blijkt uit onderzoek vande Universiteit Twente . Ze leggen de verantwoordelijkheid voor dezorg bij zowel het eigen netwerk als bij professionals en de overheid.Autochtonen verwachten vooral dat de overheid en professionals ver-antwoordelijkheid nemen voor de zorg. Maar de verwachtingen van ennaar kinderen van oudere migranten veranderen. Het is niet meer van-zelfsprekend dat kinderen voor hun ouders zorgen of hen zelfs in huisnemen. Kinderen gaan elders wonen, zijn druk met eigen baan engezin. Toch blijft het voor oudere migranten vanzelfsprekend dat jeelkaar helpt. Vooral als je met elkaar woont, elkaars hulp kan vragenen makkelijk met elkaar in contact kan komen.VERHUIZEN IS ONBETAALBAAROudere migranten wonen vaak in een grotere sociale huurwoning. Zebetalen een lage huur, maar de woning is niet geschikt om er oud teworden. Doordat er alleen woningen vrijkomen met een veel hogerehuur is verhuizen onaantrekkelijk en onbetaalbaar. Ook als het gaatom een kleinere woning of een woning in een bestaande woongemeen-schap schiet de huur omhoog. Oudere migranten kunnen daardoorniet doorschuiven naar een passende woning, die geschikt is om oudte worden.Door bezuinigingen en lagere inkomsten verhogen woningcorporatiesde huur zodra een woning vrijkomt. Vaak tot net onder de socialehuurgrens van 699,- per maand. Volgens de huurwijzer van deUtrechtse woningcorporatie Bo-Ex, gemaakt door het Nibud in 2013, iseen huur boven de 549,- voor een alleenstaande oudere met enkelAOW financieel onverantwoord. Veel oudere migranten hebben eenonvolledige AOW en geen of een klein pensioen. Van de niet-westerseoudere migranten leeft 61% onder of rond het sociaal minimum,tegenover 12% van de autochtone ouderen . Door financi?le steun aanfamilie in het land van herkomst hebben zij niet veel gespaard.Ouderen met een onvolledige AOW kunnen aanspraak maken op eenaanvulling tot bijstandsniveau.Echter, veel oudere migranten maken geen gebruik van regelingen.Redenen hiervoor zijn onwetendheid, achterstand en achteruitgangvan de Nederlandse taal, laaggeletterdheid, onduidelijkheid en de veel-heid aan regels en informatie. Naast de betaalbaarheid speelt bijmigranten die in een woongemeenschap oud willen worden onzeker-heid een grote rol. Bijvoorbeeld over de huurtoeslag en AOW.WONINGCORPORATIES WERKEN NAUWELIJKS MEEEen woongemeenschap is maatwerk, elke groep heeft haar eigen wen-sen en behoeften. Het begint met het vormen van een groep, wennenaan elkaar en samen afspraken maken over `modern naoberschap'.Daarna wordt er aangeklopt bij een woningcorporatie. Doordat corpo-raties minder geld hebben om nieuwe projecten te realiseren, wordteen groep niet met open armen ontvangen. Woningcorporaties zienvooral kosten die het beschikbaar maken van een locatie voor eenwoongemeenschap met zich meebrengt. Ze mogen niet meer investe-ren in leefbaarheid, zoals gemeenschappelijke ruimten.Voor ge?nteresseerde bewoners van een woongemeenschap vormt debetaalbaarheid het grootste knelpunt. Een ander knelpunt is de langetijd tot de locatietoewijzing en tussen de toewijzing en de start van de(ver)bouw(ing). De Amsterdamse woongemeenschap voor Chineseoudere migranten Foe Ooi Leeuw heeft 10 jaar moeten wachten voor-dat de locatie in gebruik genomen kon worden. Deelnemers haken inde tussentijd af.CREATIEVE OPLOSSINGENWoonSaem adviseert om op zoek te gaan naar creatieve oplossingen enhet opzetten van woongemeenschappen voor oudere migranten te sti-muleren. Ten eerste verdient het huisvesten van woongemeenschap-pen in bestaande bouw meer aandacht. Gemeenten en corporaties zou-den voor beschikbare locaties oudere migranten uit kunnen nodigenom een groep te vormen. Oudere migranten die zelf al een groep heb-ben gevormd, kunnen bepalen of zij de `lange weg' van nieuwbouwkiezen of de `korte weg' van wonen in bestaande bouw of een deel vaneen bestaand gebouw. Gemeenten en corporaties kunnen meer alertzijn op de `korte weg' en ook aanbiedingen doen in deze categorie.Een tweede oplossing ligt in creatief gebruik van verzorgingshuizen.Bijna de helft van alle verzorgingshuizen is in bezit van woningcorpo-raties. Door het kabinetsbeleid om wonen en zorg te scheiden, is ergeen financiering meer voor de huidige verzorgingshuizen. Een ver-zorgingshuis is door de zelfstandige wooneenheden en aanwezigheidvan gemeenschappelijke ruimten een ideale locatie om een woonge-meenschap te huisvesten. De huur biedt echter meestal geen dekkingvoor de gemeenschappelijke ruimten. Dit is te ondervangen door degemeenschappelijke ruimte tevens te verhuren, in te richten als wijk-voorziening of bewoners te vragen zelf de ruimte te beheren.Woningcorporaties moeten zich realiseren dat veel oudere migranteneen sociale huurwoning vrijmaken als ze in een woongemeenschapgaan wonen.Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport kan, als derdeoplossing, nieuwe initiatieven stimuleren en creatiever en flexibeleromgaan met regelgeving rond de vorming van woongemeenschappen.Om de welzijnswinst en economische winst te kunnen verzilveren,zullen obstakels overwonnen moeten worden. Zoals de huursprongvoor oudere migranten die willen verhuizen. De landelijke overheidkan een aanzet geven tot een huurgewenningsregeling. De legitimatievoor deze tegemoetkoming ligt in de vele voordelen. Ouderen inwoongemeenschappen wonen langer zelfstandig en maken mindergebruik van zorg.Mevrouw Nelly Chan lacht en vertelt: "Er is hier altijd wel iets te doen.Je gaat met zoveel mensen om hier. Het maakt je blij. Je voelt je gezon-der van binnen."Noten1 Verhalen van Veerkracht, Kees Penninx en Yvonne Witter, 20132 CBS StatLine 20113 Gemeenschappelijk wonen op Leeftijd, H. Jansen e.a., Verwey-JonkerInstituut, 20084 Kosten en baten Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening, C. Berden e.a.,SEO, 20115 Gezien en gehoord. Het maatschappelijk rendement van project Motto: aan-dacht voor zingeving en levensvragen bij ouderen, M. Davelaar e.a., Verwey-Jonker Instituut, Ecorys 20135 Maatschappelijke Business Case Centrum Ontmoeting in Levensvragen, COiL,20106 Mantelzorg en Etniciteit, Mariecke van den Berg, Universiteit Twente, 20147 Armoedemonitor 2003', C. Vrooman e.a., SCP en CBS, 2003ACHTERGROND