38 2015/01 S+ROThemaAgglomeratiekrachtFaillissement DetroitDe foto's bij dit artikel zijn gemaaktdoor Brian DoucetFoto: Skyline van DetroitBrian DoucetUniversiteit Utrechtb.m.doucet@uu.nlwww.detroit-matters.com@bmdoucetDetroit viert dat er een plan is om deschuld van 18 miljard dollar te saneren.Een doorstart voor de stad die sinds degrand bargain in financi?le problemenverkeert. Maar is er wel reden voor eenfeestje? Veel van het optimisme berustvolgens Brian Doucet op verkeerdeaannames; de structurele problemendie het faillissement veroorzaaktenworden niet opgelost. Detroit vormthiermee een spiegel voor het Neder-lands beleid waarin concurrentietussen gemeenten groeit en herverde-ling van belastinggeld steeds mindervanzelfsprekend is.`Concurrentie tussen gemeenten heeftgeleid tot overprogrammering vanbedrijventerrein, kantoren en winkels.Overaanbod van dergelijk voorzienin-gen cre?ert leegstand, wat kwaliteits-verlies in de hand kan werken'.1Hoewel dit citaat op de Nederlandsesituatie betrekking heeft, geeft het ookeen goede beschrijving van de relatietussen Detroit en haar suburbs. Als wede dramatische beelden van de ru?nes inDetroit loslaten zijn er de nodige over-eenkomsten tussen wat er in Detroitis gebeurd en de uitdaging waarmeeNederlandse steden nu geconfronteerdworden. De achteruitgang van Detroitis namelijk niet alleen het gevolg ge-S+RO 2015/01 39ThemaAgglomeratiekrachtFaillissement DetroitFaillissement Detroitspiegel voorNederlands beleidvan 1,8 miljoen inwoners in 1950, isde stad nu geslonken tot minder dan700.000 inwoners, slechts een derdevan het demografisch hoogtepunt. Tus-sen 2000 en 2010, vertrokken er maan-delijks zo'n 1.000 inwoners uit de stad.E?n op vier overgebleven bewoners ver-trok alsnog gedurende dit decennium.2In dezelfde periode vertrok 50 procentvan de 5 tot 9-jarigen uit de stad; deouders verkozen betere buurten enscholen in de randgemeenten. Het iszorgwekkend dat de stad van de `Ameri-can Dream' met ooit de beste scholen enhet hoogste percentage woningbezit nubovenaan staat op de lijst van slechtstescholen en bekend is om buurten dieweggevaagd zijn door `foreclosure', hetzonder restschuld verlaten van een huisdat onder water staat.Een groot deel van de stad is leeg. Erzijn bijna 85.000 vervallen panden, dielang niet allemaal een woning zijn. Erzijn ook nog maar twee assemblagehal-len voor de autoproductie, terwijl dater in de hoogtijdagen ongeveer twintigwaren. Deze exodus van banen heeftgeleid tot een kloof tussen werknemersen werkgevers in de gehele regio. Zo'n60 procent van de werkende Detroiterswerkt buiten de stad (bijvoorbeeld in dedienstensector in de suburbs), terwijl 70procent van het werk in de binnenstadgedaan wordt door mensen die buitende stad wonen. In Detroit is er geen en-kel warenhuis. Dus wie in de stad woonten wil gaan winkelen (om bijvoorbeeldeen paar sokken te kopen), moet naar derandgemeenten. >>weest van de-industrialisatie en racialespanningen. Een belangrijke rol bij deachteruitgang speelde de afwezigheidvan een regionaal bestuursorgaan, ende sterke competitie tussen steden ineen context van een stabiele bevolking.Deze zaken zijn erg relevant, ook in Ne-derland. Stedelijk beleid, economischeontwikkelingen en demografische ont-wikkelingen zorgen ook in Nederlandvoor competitie tussen steden en medeals gevolg daarvan voor een overschotaan kantoor- en winkelruimte. In deregio Detroit heeft de overproductievooral plaatsgevonden in de woning-sector en dat heeft gezorgd voor debekende plaatjes van de ru?nes in debinnenstad. Inherent aan competitie isdat het leidt tot winnaars en verlie-zers. Detroit, ooit ??n van de rijkste enmeest innovatieve steden ter wereld,laat zien wat er met een stad gebeurtals het deze competitie verliest.Schuldsanering alssymptoombestrijdingGroot nieuws, het plan voor saneringvan de schulden van Detroit. De stadis weer onder controle van de demo-cratisch gekozen burgemeester en hetgemeentebestuur en bovenal draagtde stad niet langer de lasten van deenorme schulden, die in de loop derjaren zijn opgelopen tot 18 miljard dol-lar. Maar met het plan wordt voorbijgegaan aan het feit dat Detroit terechtis gekomen in een neerwaartse spiraal,die resulteerde in het grootste stede-lijke faillissement ooit in de VerenigdeStaten. Als de problemen die ten grond-slag liggen aan het faillissement nietworden opgelost, is de kans aanwezigdat de stad wederom failliet gaat. Inplaats van een schone lei is Detroitslechts behandeld voor een symptoomvan een groter structureel probleem.Detroit is slachtoffer van een onover-troffen daling in bevolking, banen eneconomische activiteit. Sinds de piek40 2015/01 S+ROThemaAgglomeratiekrachtFaillissement DetroitTwee fotos van links : Concurrentietussen stad en suburbs zorgt vooroverproductie van woningen.Foto midden : Detroit kent meer danvijftig jaar de-industrialisering enverlies van banen en fabrieken.Ook is er slechts ??n nationaal bekendesupermarkt in Detroit, terwijl er meerdan 400 liquor stores zijn. Dit zijn kleine(buurt)winkels die drank en ongezondvoedsel verkopen. Het feit dat demeeste inwoners hier hun voedsel ko-pen, draagt bij aan de slechte score vande stad op het gebied van obesitas.Concurrentie tussen stad ensuburbsDe economische en demografischeneergang van Detroit wordt erger van-wege het Amerikaanse overheidssys-teem waar er vrijwel geen gelijkmatigeverdeling van belastinginkomsten is.Detroit concurreert met haar suburbsvoor banen, inwoners, bedrijven enkapitaal. Er is geen herverdeling tus-sen de arme stad Detroit en de rijke`suburbs', die zelfstandige gemeentenvormen. Vanwege het gebrek aan be-drijven, winkels en industrie in de stadligt de belastingdruk onevenredig bijde inwoners, die de hoogste inkomens-belasting van heel de staat Michiganbetalen.3 In de Verenigde Staten zijnlokale overheden namelijk zelf finan-cieel verantwoordelijk voor lokalevoorzieningen zoals politie en openbaarvervoer. Deze moeten worden betaaldvan het belastinggeld uit de stad zelf.Er is geen equivalent van het `gemeen-tefonds' zoals we dat in Nederlandkennen. Hoewel Detroit omringd is doorde rijkste gemeenten van de VerenigdeStaten, is in het afgelopen decenniumde belastingherverdeling in Michiganmet 50 procent verminderd.Hoewel de sanering de stad verlostheeft van haar schulden, leidt het niettot een oplossing voor al deze proble-men. Er is nog steeds een gebrek aanbanen en een hoge mate van armoede.Bovenal verandert het niets aan destructurele ongelijkheid tussen de staden de randgemeenten en de manierwaarop de welvaart verdeeld wordtbinnen de regio.Detroit heeft potentie om weer eengeweldige stad te worden. De inwonersdie ondanks alles zijn gebleven, zijnenorm loyaal aan de stad. Er zijn nogaltijd 700.000 bewoners, waarvan erveel nadenken over bottom-up oplos-singen voor de problemen die de stadkent. Vanwege de locatie in het hartvan de Verenigde Staten, midwest, isDetroit nog steeds het centrum van eengrote en diverse economische markt.Ondanks het banenverlies in de stad isde regio nog steeds van belang voor deauto-industrie en blijft een centrumvoor kennis, innovatie en productie.Bovendien zijn er nieuwe investerin-gen in Detroit die hebben geleid toteen opleving van de binnenstad. Ook ishet inwonertal in enkele buurten weerlangzaam aan het groeien. Maar totdatDetroit een oplossing vindt voor destructurele problemen die tot het fail-lissement hebben geleid, zal de positievan de stad financieel onzeker blijven.De belangrijkste oorzaken van het fail-lissement zijn tot nu toe onderbelicht.Detroit: een waarschuwingvoor Nederland?Waarom is de situatie van Detroit vanbelang voor Nederland? In Nederland(en veel andere Europese landen) wordtde belastingopbrengst herverdeeld tus-sen steden, suburbs en de regio's. Eensituatie zoals die in Detroit is niet denk-baar omdat er samenwerking plaats-vindt zoals via het Gemeentefonds enregionale planning. Zo wordt voorko-men dat er een collectieve overproduc-tie ontstaat in een regio. Een Gemeen-tefonds en regionale planning zijn beideafwezig in Detroit, daardoor is er eendramatisch contrast ontstaan tussenstad-suburb, arm-rijk. Elke gemeenteprobeert groei te bewerkstelligen ineen context van een stabiele bevolking.Volgens sommige schattingen vindt erdaarmee jaarlijks een overproductievan 10.000 woningen plaats.4In Nederland is de woningmarkt sterkgereguleerd, maar een dergelijke regule-ring bestaat in veel mindere mate bij debouw van winkel- en kantoorruimte. Opdat vlak zien we dan ook veel competi-tie tussen steden. Veel steden proberennieuwe bedrijven te trekken en staannieuwbouw dan ook toe. Op lokaal ge-bied kan het weliswaar enkele winnaarsopleveren, maar op nationaal niveaulijken we vooral te verliezen. NederlandS+RO 2015/01 41ThemaAgglomeratiekrachtFaillissement DetroitFoto rechts: de oude site vanHudson's in downtown Detroit, ooithet hoogste warenhuis ter wereld.Gesloten 1986, gesloopt 1998.Foto links: de prestigieuze SomersetCollection in de suburb Troy. Geopend1996.kent binnen Europa ??n van de hoogsteleegstandscijfers van kantoorruimtes(15 procent) en in sommige gemeenteszoals Leidschendam-Voorburg, Capelleaan den IJssel en Nieuwegein loopt ditpercentage op tot 25 procent.5Nederlandse steden zijn beter af als hetop het delen van belastinginkomstenaankomt om publieke diensten te beta-len. Individuele gemeenten hoeven nietzelf over de benodigde financi?le bron-nen te beschikken om publieke dienstente betalen: belastinginkomsten van allegemeenten worden gepooled in hetGemeentefonds. In 2009 werd op dezemanier 1,7 biljoen euro herverdeeldtussen gemeentes, wat neer komt opongeveer 100 euro per Nederlander.Dit betekent dat arme gemeentes ofgemeentes die economisch gezien ach-teruitgaan zoals Delftzijl, Heerlen enRotterdam toch in staat zijn om goedepublieke diensten te leveren. Het delenvan gemeentelijke opbrengsten en sa-menwerking vermindert ongelijkheid.Op dit moment vinden er in Neder-land discussies plaats over de rol vandergelijke samenwerking. Velen vindendat steden zelf verantwoordelijk dienente zijn voor de belastingopbrengstenen zelf moeten kunnen bepalen hoe zedeze opbrengsten vervolgens aanwen-den. Dit lijkt met name voordelen tehebben voor rijkere steden terwijl hetvoor andere steden grote nadelen kanhebben. Een dergelijke ontwikkelingnaar minder samenwerking past in eer-der ingezette ontwikkelingen passendbij het Amerikaanse vrijemarktmodel.Net als Detroit kent dit model vermin-derde groei en een langzaam dalendebevolking. Nederlandse gemeentenzullen in de toekomst moeten vechtenvoor hun deel van een afnemende taart.Eigen benenDetroit laat zien wat er gebeurt als eenstad haar economische basis en bevol-king verliest, maar zeker ook wat ergebeurt als een stad zelf budget moetvinden om gemeentelijke diensten tebekostigen. Het voorbeeld van Detroittoont tevens de gevolgen van beleiddat steden terug laat vallen op hetbelastinggeld dat zij binnen hun eigengemeentegrenzen kunnen binnenhalen.Dit is de belangrijkste les uit Detroit dierelevant is voor het politieke debat enbeleid in Nederland, waarin herverde-ling van belastinggeld steeds mindervanzelfsprekend is. Het idee dat steden`op hun eigen benen moeten staan'wint grond, wat betekent dat sommigeplaatsen zullen bloeien, terwijl anderehet zwaar krijgen. Detroit toont ons desituatie die ontstaat als dit soort beleidsamenvalt met extreme demografischeen economische krimp. Noten1 Kwaliteit zonder groei: over de toekomstvan de leefomgeving. Raad voor deleefomgeving en infrastructuur, maart2014.2 Galster, G., Driving Detroit: the quest forrespect in the Motor City, 2012.3 Bomey, N. en Gallagher, J., `How Detroitwent broke: the answer may surpriseyou ? and don't blame ColemanYoung', in:Detroit Free Press, 15 september 2013.4 Galster, G., Driving Detroit: the quest forrespect in the Motor City, 2012.5 DTZ Zadelhof Factsheet (2013) http://www.dtz.nl/media/193356/01%20nederland%20compleet%202013%20klikversie%20def_02012013.pdfMet dank aan Daphne Koenders, Mat-thieu Permentier en Pieter Hooimeijer.Brian Doucet is Assistant Professorin Stadsgeografie aan de UniversiteitUtrecht.