Droogte, schadelijke stoffen en schaarste. Het is al lang niet meer vanzelfsprekend dat er voldoende water door de beek stroomt. Hoe zorg je voor een groter waterbewustzijn bij boeren, burgers en bedrijven? Waterschap Aa en Maas staat de komende jaren voor een flinke uitdaging. Het watersysteem loopt tegen zijn grenzen aan. "Het gemak waarmee we nu met water omgaan, is niet meer realistisch."

Brabant was afgelopen zomer kurkdroog. In de Kleine Aa bij Someren lagen alleen nog stenen en een klein laagje modder. Niet alleen het water was weg, ook al het leven was verdwenen. Op een enkele pol dor gras na. Ook in 2018, 2019 en 2020 werd de provincie geconfronteerd met zeer droge zomers. Door uitblijvende regenval, toegenomen verdamping en uitputting van de grondwatervoorraad liep het watertekort in rap tempo op.

De structurele effecten van verdroging in Brabant zijn ernstig. “Als er niets verandert, staat ons een steeds drogere en onzekere toekomst te wachten”, aldus Peter van Dijk, dagelijks bestuurslid van waterschap Aa en Maas. “Het klimaat is aan het veranderen, de extremen worden extremer. Het gemak waarmee we nu met water omgaan, is niet meer realistisch. Er moet wat veranderen.”

Het werkgebied van Aa en Maas ligt in het oostelijk deel van Brabant en heeft een omvang van ruim 161.000 hectare. Het grootste gedeelte daarvan bestaat uit hellende zandgronden die water niet lang kunnen vasthouden. Daarnaast is Brabant tijdens de ruilverkaveling in de jaren ‘60 ingericht als superefficiënte ontwateringsmachine met ruim 40.000 kilometer aan watergangen. Het gevolg daarvan is dat het regenwater dat op het land valt in sneltreinvaart wordt afgevoerd richting zee. “We moeten de balans tussen te nat en te droog herstellen en weerbaarder worden tegen droogte”, zegt Van Dijk. “Dat vraagt om een radicale omslag en daar kunnen we niet langer mee wachten.”

De natuur heeft ernstig te lijden onder de droogte. Ecosystemen komen onder druk te staan. Deze zomer stonden veel bomen er verdord bij en ook de heide kleurde niet mooi paars, maar geel. Het aantal bosbranden stijgt, met alle risico's van dien. En of dat niet genoeg is, uiten diverse drinkwaterbedrijven hun zorgen over de toekomstige beschikbaarheid van voldoende kraanwater. Woningbouw, verzilting, droogte en bedrijven die steeds meer water verbruiken, het watersysteem loopt tegen zijn grenzen aan. Als er niet snel maatregelen worden genomen, raakt in 2030 niet alleen Brabant, maar bijna heel Nederland in de problemen. Daarvoor waarschuwde de Vereniging van Waterbedrijven (Vewin) afgelopen zomer.

De droogte heeft niet alleen impact op het watersysteem, maar op de samenleving als geheel. En de problemen zijn niet van voorbijgaande aard. Integendeel, de kans op droogte neemt toe, zeker op de Brabantse zandgronden. Het is niet meer afdoende om in de zomer aan iedereen te vragen om zuinig met water om te gaan, aldus Van Dijk. “Niet meer je auto wassen of je gazon sproeien of boeren een beregeningsverbod opleggen zijn lapmiddelen.

Er moet een structurele oplossing komen.  Uiteindelijk moet het systeem om: door het grondwaterpeil te verhogen, rechtgetrokken beken weer te laten slingeren, water meer de ruimte te geven en het water zo lang mogelijk vast te houden."

Maar het dwingt ook om te kijken naar alternatieven als er te weinig regenwater voorhanden is. “Als je er goed over nadenkt, is het natuurlijk vreemd dat we onze drollen doorspoelen met kostbaar drinkwater”, zegt Janneke Snijders, regisseur schoon water bij Waterschap Aa en Maas. “In Vlaanderen wordt het opvangen en hergebruiken van regenwater zelfs voorgeschreven in het Bouwbesluit, maar Nederlandse woningen worden nog steeds voorzien van dakgoten en regenpijpen die het hemelwater direct afvoeren naar het riool. Waarom zou je heel schoon drinkwater gebruiken om je auto te wassen, je tuin te sproeien of je was te draaien?”