32 2015/02 S+ROThemaBinnenstadBruisend uitgaanslevenUitgaansgebied De Korte Heuvel,Tilburg. Foto: Dolph Cantrijn, HHIrina van AalstUtrecht Universityi.vanaalst@uu.nlBruisend uitgaanslevengoed voorbinnenstadseconomieBruisend uitgaanslevengoed voorbinnenstadseconomieVoor zover in Nederland sprake is vaneen typische `binnenstadeconomie'heeft dat in toenemende mate betrek-king op de uitgaanssector. In stedelijkeplannen wordt regelmatig een directelink gelegd tussen een bruisenduitgaansleven, de stedelijke economieen het gewenste imago van de stad.Bolwerken van lichtSinds de introductie van de elektrischestraatverlichting rond 1880 zijnEuropese en Amerikaanse stedenEen bruisend uitgaansleven bepaalthet imago van de (binnen)stad en is demotor die de binnenstedelijkeeconomie draaiend houdt. Vooral 'savonds en 's nachts is de stad decorvoor verschillende evenementen. Dehoreca is dus een sector van beteke-nis voor de stad. Maar hoe duurzaamis dit binnenstadsconcept? In Amster-dam groeit de ergernis: te veelfeesten, bierdrinkende mensen entoeristen. Ook in Utrecht kreeg hetLenteBockbier-festival veel kritiek.Begin april is de lente in Utrechtingeluid met het jaarlijkse LenteBock-bier-festival. De laatste jaren zijnbinnensteden in de avond en nachtsteeds vaker het decor van evenemen-ten. Dj's, dance-festivals en organisa-tiebureaus zetten gezamenlijk meerdan een half miljard per jaar om enhorecaondernemers bedenken attrac-tieve acties voor specifieke groepen,zoals happy hours. Er is veelvuldigsprake van pop-up horeca: tijdelijkeclubs op onverwachte plekken in destad die het reguliere aanbod aanvullen.S+RO 2015/02 33ThemaBinnenstadBruisend uitgaanslevenbolwerken van licht. Stedelijke duister-nis werd lange tijd als negatief ervaren.Kunstlicht opende nieuwe mogelijkhe-den voor de beleving van de nachtelijketijdstippen. Verlichte etalages, verrui-ming van winkelopeningstijden, horecaen entertainment maakten de stad toteen 24 uurs-economie. A new landscapeof modernity has been producedwhereby the city is transformed `froma dark and treacherous netherworldinto a glittering multi-colouredwonderland'.1 De angst om stedelijkeruimten te betreden na het invallen vande duisternis slaat om in gretig gebruik.Vanaf het moment dat de industriewerd verplaatst, veel banen verdwenenen fabrieken ongebruikt achterbleven,werden lokale strategie?n ontwikkeldom steden weer zichtbaar, uniek enattractief te maken. Stadsbestuurdersrichten de aandacht op consumptie envrijetijdsbesteding. Onder andereculturele voorzieningen en grootscha-lige evenementen werden ingezet alsonderscheidende elementen in derevitalisering van stadscentra. Laterwerden ook horecavoorzieningen endance-evenementen vaker explicietonderdeel van dit stedelijke beleid:belangrijk voor zowel de stedelijkeeconomie als het gewenste (inter)nationale imago van de stad.Lange tijd gold de nacht als een`ongebruikt' tijdstip. Vooral in Britse enAmerikaanse steden moest de '24uurs-stad' een antwoord bieden op desuburbanisatie van bewoners envoorzieningen in de jaren 1960 en 1970.Nachtelijke binnensteden riepengevoelens op van onveiligheid. Pleinenen straten werden op die tijdstippenbevolkt door groepen jongeren,verslaafden en prostituees. Hetorganiseren van attractieve evenemen-ten was een poging om de stad ook inde avond en nacht weer tot leven tebrengen voor een meer diverse groepconsumenten. Een bekend voorbeeld ishet jaarlijkse nachtfestival NuitBlanche. De `witte nacht' begon ooit inParijs maar tovert inmiddels veleEuropese steden tijdelijk om tot eengratis openluchtgalerie. In Nederlandheeft het populaire lichtfestival Glow,dat jaarlijks in Eindhoven wordtgehouden, een ongekende aantrek-kingskracht op nieuwe consumenten-groepen in de binnenstad.Daarnaast zijn fabrieksgebouwen enpakhuizen van weleer getransformeerdtot feestlocatie of poppodium. InAmsterdam bevinden zich tweepopulaire clubs in de voormaligedrukkerij van dagblad Trouw en in hetoude Volkskrantgebouw aan deWibautstraat. Bij zulke uitgaansgele-genheden zijn het juist de rauwekantjes van het gebouw en hetonbekende die de plek interessantmaken voor veel mensen.VerdubbelingDe nachteconomie wordt gezien als een`verdubbeling' van de stedelijkeeconomie. Onderzoek van Frank vanOort2 laat zien dat de binnenstedelijkeuitgaanssector een sterke werkgele-genheidsgroei vertoont: 32 procenttussen 1996 en 2008. Stadsbestuurderszijn zich bewust van de economischemeerwaarde van de horecabranche. Zostaat in de Groningse horecanota2011-2015: `De horeca bepaalt mede debeleving van Groningen als gastvrije,aantrekkelijke en unieke stad en isbovendien een economisch belangrijkesector met een grote werkgelegen-heidscomponent. Kortom: de horeca iseen sector van betekenis voor de stad'.Het huidige uitgaansleven richt zichvooral op jonge bezoekers en hogeropgeleiden. In universiteitssteden zijnstudenten een belangrijke en snelgroeiende groep. In de Engelse litera-tuur wordt gesproken over studentifi-cation3 wanneer specifieke stadsbuur-ten worden gedomineerd dooruitgaansgelegenheden gericht opstudenten en student only-avonden.Alhoewel die niet voor iedereeninteressant en toegankelijk zijn lenen`de vele caf?s en bars in het centrum [...]zich uitstekend voor een avondjestappen', aldus de website van VVVUtrecht. Uit onderzoek van Jelle Brandsnaar de uitgaanspatronen van Utrecht-se jongeren tussen 16 en 25 jaar blijktdat het grootste deel van de uitgaans-activiteiten zich inderdaad afspeelt incaf?s in de smalle straten en pleinenvan de Utrechtse binnenstad. Het echte`feest' begint vaak pas rond midder-nacht. Ontmoetingen met vrienden,muziek, sfeer, borrelen, praten endansen zijn belangrijke factoren voorhet bezoek aan specifieke uitgaans-voorzieningen. Alhoewel het middelen-gebruik de laatste jaren veelvuldig in deaandacht staat, is volgens het groteuitgaansonderzoek van het Trimbos(2013) het drinken van alcohol en hetgebruiken van drugs minder vaak eenexpliciete reden om uit te gaan.4Ander consumptielandschapHet aanbod van stedelijke uitgaans-voorzieningen is natuurlijk gedifferen-tieerder en uitgaanspatronen vari?ren.Enerzijds zijn er de studentenkroegenen commerci?le clubs met populairemuziek in de centrale binnensteden.Anderzijds zijn er kleinere alternatieveuitgaansplekken, veelal aan de randenvan de stad. Verlaten industriecom-plexen en opslagruimten die wordengebruikt als oefen- en experimenteer-ruimte door muzikanten. Dan zijn erunderground feesten waarvan delocatie pas op het laatste momentwordt aangekondigd via sociale media,zoals Facebook. Ver weg van debewoonde wereld en vaak illegaal. Voor??n etmaal wordt een industrieterrein,een tunnel, of loods omgetoverd totfeestlocatie. De gemeente Amsterdamheeft onlangs een aantal 24 uurs-hore-cavergunningen afgegeven in Noord,een nog nieuw te ontwikkelen woonge-bied. Attractief voor jonge en hippestadsbewoners en een bijdrage aan hetimago van Amsterdam als wereldstad.Na verloop van tijd worden deze >>34 2015/02 S+ROThemaBinnenstadBruisend uitgaansleven(Re-)Discovering Eindhoven, themaGLOW Eindhoven 2010. Foto: Vincentvan den Hoogen, HHMuseumnacht Rotterdam. Foto: RobinUtrecht, HHbuurten vaak zo aantrekkelijk en gewilddat de huizenprijzen exploderen. Erkomen nieuwe groepen bewoners enlangzaam ontstaat er een anderconsumptielandschap. Bestaande caf?sen disco's worden obstakels, gevenoverlast en remmen de waardestijgingvan het onroerend goed.Ook in de historische binnensteden,waar van oudsher een bruisendnachtleven aanwezig is, strijdenbewoners tegen de terreur van allerleinieuwe horecavoorzieningen enterrassen. Zij willen weer nachtrust. Decombinatie van wonen, werken, enplezier leidt steeds vaker tot conflictenen spanningen. Buurtprotest speelt eenbelangrijke rol bij de totstandkomingvan regelgeving in uitgaansgebieden.Inmiddels is het LenteBockbier-festivalin de Utrechtse binnenstad weer achterde rug. Tot genoegen van omwonenden,zo lezen we in de media. Wat ooit begonals kleinschalig feestje van lokalekroegen, is inmiddels uitgelopen tot een`zuipfeest' van een te grote omvangvoor deze pittoreske en historischelocatie, aldus de buurtbewoners. Ook alis de sfeer overwegend prima, hetheeft een omvang bereikt die moeilijkmeer te combineren is met het gegevendat dit deel van de binnenstad ookvooral een woonomgeving is. Volgenshet buurtcomit? werkt het festival alseen magneet op bezoekers die metgrote hoeveelheden eigen drank komenfeesten. Ze zijn de overlast zat: glas,blikjes en etensresten zwerven door debuurt en stegen en werven verwordentot ??n groot urinoir. Waar hetnachtleven wordt gebruikt om bepaal-de buurten op de kaart te zetten zien(nieuwe) bewoners vaak liever restau-rants en caf?s in hun buurt danbijvoorbeeld nachtdiscotheken engrootschalige festivals.Ten onder aan eigen succes?Het nachtleven en uitgaansvoorzienin-gen staan onder druk en lijken tenonder te gaan aan het eigen succes. Decijfers die de economische meerwaardevan de nachteconomie benadrukkenstaan in groot contrast met klachten,excessen en de overwegend negatieveberichtgeving over de stedelijke nacht.Om van de consumptiegerichtenachteconomie toch een succes temaken zien veel stadsbestuurders enpolitici zich dan ook gedwongen deschaduwkanten te beperken. Daarbijwordt ingezet op regulering entoezicht: meer politie, particulierebeveiligers, uitsmijters en cameratoe-zicht. De effectiviteit is niet altijdevident (www. stadsnachtwacht.nl). InRotterdam werken horecastewards opde centrale binnenstedelijke uit-gaanslocaties, het Stadhuisplein en deKruiskade. Dit zijn jongeren die anderejongeren aanspreken op het momentdat er een eerste escalatie dreigt. Definanciering voor deze toezichthouderskomt van de gemeente en van de lokaleondernemers. Uit een evaluatie blijktdat de politie en portiers het een stukrustiger hebben sinds hun komst. Nietalleen hebben de stewards een taak bijbeginnende opstootjes, ook verzorgenze het zogenaamde `gastheerschap': zewijzen bezoekers de weg naar denachtbus of een uitgaansgelegenheid.S+RO 2015/02 35ThemaBinnenstadBruisend uitgaanslevenMatrixx live at the kade, WaalkadeNijmegen afgeladen.Foto: Flip Franssen, HHIn Parijs lopen `Les Pierrots de la Nuit'rond. Acteurs en muzikanten proberenop een creatieve manier de overlast vanuitgaan in stedelijke centra onder deaandacht te brengen en te beperken.Voor een vrolijk en economisch gezonduitgaansleven lijkt een dergelijkepositieve aanpak gericht op een goedesfeer, waarbij wordt samengewerkttussen ondernemers, bewoners, politieen gemeente, van belang. Noten1 Nasaw, D., Going Out: The Rise and Fall ofPublic Amusements, Harvard UniversityPress, Boston, MA, 1999.2 Oort, Frank van & Eck, Jan Ritsema van,`De economische transformatie vanhistorische binnensteden', in: De staatvan de ruimte 2010: De herschikking vanstedelijk Nederland, Planbureau voor deLeefomgeving, Den Haag, 2010, pp. 55-68.3 Hubbard, P., `Regulating the social impactsof studentification: A Loughborough casestudy', in: Environment and Planning A40(2), 2008, pp. 323?341.4 Goossens, F.X.; Frijns, T.; Hasselt, N.E.van en Laar M.W. van, Het GroteUitgaansonderzoek; Uitgaanspatronen,middelengebruik en risicogedrag onderuitgaande jongeren en jongvolwassenen.Utrecht: Trimbos Instituut, 2013.Lees meer- Aalst, Irina van, `Als de nacht valt (3); deeconomie van de nacht', in: Geografie, 7,2014, pp. 23-25.- Aalst, Irina van; Arets, Danielle en Brands,Jelle, `Customer Journey Maps', in: Agora 5,2013, pp. 26-29.- Aalst, Irina van en Liempt, Ilse van, `Denacht als onontgonnen onderzoeksterrein',in: Agora 5, 2013, pp. 4-6.- Aalst, Irina van en Melik, Rianne van, `Thecity that never sleeps; het nachtleven vanNewYork', in: Geografie 21(5), 2012, pp. 14-17.- Brands, Jelle; Schwanen, Tim en Aalst,Irina van, `Spatiotemporal variations innightlife consumption: A comparison ofstudents in two Dutch cities', in: Appliedgeography, 54, 2014, pp. 96-109.- Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoeken Statistiek, Postindustri?le buurten; eenonderzoek naar gentrification en spreidingvan sectoren ICT, creatieve industrie,zakelijke diensten, horeca en detailhandelin Amsterdamse buurten tussen 2000 ?2010, 2013- Liempt, Ilse van; Aalst, Irina van enSchwanen, Tim, `Introduction Geographiesof the urban night', in: Urban Studies, 52(3),2015, pp. 407-421.- Nering B?gel, Adriaan en Aalst, Irinavan, `Stadsmariniers: "Geen woordenmaar daden"; interview met Rien van derSteenoven', in: Agora 5, 2013, pp. 22-24.- RRKC Rotterdamse Raad voor Kunst enCultuur", Dance- en clubsector Rotterdam,2010.- http://www.rtvutrecht.nl/nieuws/1295695/buurtcomite-bockbierfestival-ledig-erf-is-uit-de-hand-gelopen-zuipfeest.htmlhttp://www.stadsnachtwacht.nlIrina van Aalst is werkzaam als docenten onderzoeker Stadsgeografie aande Universiteit Utrecht. Zij was van2009-2014 projectleider van het NWOonderzoeksproject `Surveillance in UrbanNightscapes' (www.stadsnachtwacht.nl).